Joost Ector

Het schaamteloze monument

4 februari 2020, 10:45

De belangrijkste reden dat niemand het heeft over bouwschaamte, is dat we het probleem – in theorie althans – volledig onder controle hebben. We hebben in circulariteit de toverformule gevonden die alle gêne overbodig maakt. In de toekomst zal alles wat we produceren, ook in de bouw, weer netjes uit elkaar kunnen in onderdelen of grondstoffen om in een andere configuratie op een andere plek opnieuw gebruikt te worden. Eén groot ballet van materialen dat zich op tal van verschillende snelheden door de ruimte en de tijd beweegt, dat is het ideaalbeeld.

Ik probeer me soms voor te stellen wat het voor architectuur betekent wanneer tijdelijkheid het expliciete uitgangspunt wordt. Wat het betekent om te wonen en te werken in omgevingen die ontworpen zijn om ongedaan gemaakt te kunnen worden. Wat kunnen we voor relaties aangaan met gebouwen die zich in feite bij voorbaat voor hun aanwezigheid verontschuldigen?

Architectuur heeft het vermogen om te spelen met de tijd. Gebouwen vormen niet alleen een beschutting tegen weer en wind of tegen ongewenste indringers, maar ook tegen het verglijden van de tijd. Niet voor niets zijn we gefascineerd door plekken waar de tijd lijkt te hebben stilgestaan. Waarvan de ouderdom respect afdwingt of zelfs een relativerend gevoel van nietigheid veroorzaakt, of ons een handvat biedt om ons in een andere tijd te kunnen verplaatsen. Zware, koele, monolithische bouwwerken die rust ademen en de tijd afdoen als bijzaak.

Natuurlijk weten we best dat we niet werkelijk door de tijd reizen en dat de klok altijd tikt. En snappen we ook wel dat geen enkel bouwwerk, net zomin als wij zelf, het eeuwige leven heeft. Niets is tenslotte voor eeuwig. En toch; willing suspension of disbelief heet dat in de vertelkunst, het halfbewuste vermogen om ongeloof op te schorten en je mee te laten voeren in het verhaal. In architectuur betekent het de verleiding om tegen beter weten in een beetje in onsterfelijkheid te geloven – in ieder geval in de poëzie die bij die illusie hoort.

Hoe gaan we die circulaire paradigmaverschuiving, die omkering zelfs, straks beleven? Onze gebouwen zijn dan niet langer meer eeuwig maar tijdelijk, tenzij ze per ongeluk – misschien zelfs tegen hun intenties in – de dans ontspringen. Betekent dat voor onszelf als bewoners/gebruikers niet dat we straks in principe onderweg zijn tenzij we toevallig ergens langer mogen blijven, in plaats van thuis tenzij we ervoor kiezen om erop uit trekken?

Architecten krijgen de schizofrene taak om hun ziel en zaligheid te leggen in ontwerpen waarin zelfrelativering of misschien zelfs zelfverloochening een hoofdrol speelt. Want is een circulair gebouw geslaagd als het eindeloos blijft bestaan, ondanks alle moeite die we steken in het faciliteren van disassemblage? Of is het pas succesvol als het snel en moeiteloos weer wordt opgeheven? Wanneer niet meer duidelijk is of ‘overleven’ of ‘oplossen’ het hoogste doel vertegenwoordigt, verandert ontwerpen in een bezigheid die per definitie hinkt op twee gedachten, lijkt me.

Probeer eens te bedenken hoe we de revolutionaire circulaire gebouwen van begin eenentwintigste eeuw straks monumentaal zullen verklaren. Misschien zullen we ze tegen hun zin en bedoeling in moeten fixeren, een vorm van gevangenschap. Of we zullen ze grootmoedig loslaten terwijl we met VR-brillen hun BIM-modellen koesteren.

Bouwen wordt een vorm van performance art die zich met een gletsjerachtige traagheid voltrekt. Ik weet eerlijk gezegd nog niet of ik er naar uitkijk. Aansprekender vind ik voorlopig de mogelijkheid dat het maken van een onverwoestbaar gebouw binnen de nieuwe norm een daad van verzet wordt. Een spannende en roekeloze onderneming waarbij we onverantwoorde hoeveelheden energie steken, op allerlei manieren, in het onlosmakelijk samenbrengen van allerlei zeldzame en eenmalige bouwmaterialen tot een écht toevluchtsoord dat de tijd trotseert. Dat onmiskenbaar schade aanricht en desondanks waardevol zal zijn. Een schaamteloos monument.

Voorlopig vind ik dat zo’n uitdagend idee dat ik de ongeloofwaardigheid ervan graag nog even voor me uitschuif.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector column circulariteit circulair bouwen

1	Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum vrijdag, 22 september
2	Architectenweb symposium: ontwerpen in analogie met het bestaande woensdag, 20 september
3	Echte architecten dinsdag, 19 september
4	Voormalig garagepand aan Scheldeplein Amsterdam gerenoveerd en uitgebreid dinsdag, 19 september
5	Winnaars Drentse Architectuurprijs 2023 bekend maandag, 18 september

Het schaamteloze monument

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Winnaars Dutch Design Awards 2023 bekend

Nominaties Zorggebouw van het Jaar 2023 bekend

Benthem Crouwel wint prijsvraag voor herontwikkeling deel Praags plein

'Reis naar Nieuw Zeeland' beloond met tweede Eo Wijers-regioprijs

Duitse woningbouwsector wil 50 miljard om uit dip te komen

Hoogleraar: verbeter luchtkwaliteit snel om burgers te beschermen

Kadaster ziet dit jaar flink minder nieuwe hypotheken

Erfgoedvereniging in hoger beroep na besluit renovatie Amsterdam Museum

Amsterdam neemt extra maatregelen wegens achterblijven woningbouw

Vastgoedbedrijf Certitudo valt om na problemen bij projecten