Daan Roggeveen

Rol aan tafel

22 oktober 2019, 10:00

‘Wat voor gebouwen maak je eigenlijk?’, krijg ik vaak als vraag. In een tijd van clickbait, Instagram en referenties is een gepeperd antwoord op deze vraag cruciaal. Je moet als architect makkelijk in een hokje te stoppen zijn. ‘Duurzaam’, ‘participatief’ of simpelweg ‘beroemd’ – dat zijn ongeveer de smaken.

De fundamentelere vraag is daarmee: hoe kun je als architect je rol aan tafel duiden? Wat is de legitimiteit van je aanwezigheid? Gaat het om het positioneren van een project als duurzaam, om het langs bewoners en omwonenden manoeuvreren van een gebouw, of simpelweg om ‘branding’?

De rol van de architect is daarmee verworden tot het verlenen van stilistische sausjes ergens tussen Twynstra Gudde en Bureau Bouwkunde in. Ontwikkelaars garanderen een ontwerpopgave tot en met VO (!) – iets waar we in China onze neus voor ophalen. Dat leidt uiteraard tot het verdwijnen van vakmanschap. Maar vooral – en dat is iets waar ik me minstens evenveel zorgen over maak – tot het marginaliseren van de culturele rol van de architect, en van de architectuur.

Wat is de oorzaak? Een terugtrekkende overheid. Een gebrek aan publieke opgaven. Een ontwikkelcultuur waar proces het product overschaduwt. En als icing on the cake: de even hardhandige als systematische afbraak van kennisinstituten als het NAi en VROM.

En uiteraard: tenders en Europese aanbestedingen, met absurde criteria voor eerder gerealiseerd werk, waarbij Herman Hertzberger nog slechts in aanmerking komt voor het verbouwen van een gymzaal. Enige lichtpuntje lijkt dat de teneur in tenderland enigszins lijkt te verschuiven van grondopbrengst naar duurzaamheid en kwaliteit.

Mijn ervaring is dat de rol van de architect in China in veel gevallen eveneens ernstige gemarginaliseerd is. Er is in veel gevallen een gebrek aan vakkennis – zeker bij de kleinere ontwikkelaars. Grote tekenbureaus – de fameuze Local Design Institutes – nemen een project na DO over, zorgen voor de engineering, maar zijn in staat om een project binnen no time volledig te ontdoen van elk raffinement.

Maar: de kwaliteit van de opdrachtgevers, ontwerpers en bouwers in China neemt toe. En daarmee is er in veel gevallen ook meer ruimte voor de architect. Voor het definiëren van het programma van eisen. Maar vooral: voor het neerleggen van een idee op de opgave. Voor het geven van een richting aan een project. Voor het – in samenspraak – definiëren van een visie. Want: veel opdrachtgevers begrijpen dat bouwen een culturele component heeft.

Een bevriende architect vertelde me onlangs: ‘In het Westen laten opdrachtgevers zich niet vertellen wat te doen. De gedachte is toch wel dat je hun ideeën uittekent.’

Er zijn in Nederland veel architecten die hun positie in het veld herdefiniëren. Ze bewegen hetzij eerder in het proces – richting het geld – hetzij later, richting de uitvoering. Daarmee ontstaat een fundamentele vraag: wat is de toekomst van ons vakgebied in Nederland. In lijstjes met banen die snel zullen verdwijnen door Artificiële Intelligentie staan de caissière, de vrachtwagenchauffeur en de flitshandelaar hoog genoteerd. De architect zal het waarschijnlijk langer volhouden door zijn zogeheten ‘creativiteit’.

Maar op welke manier?

De architect als creative director van multidisciplinaire teams in ontwerpopgaven? Of als een van de adviseurs aan tafel, die als alle beslissingen genomen zijn, een gevel om de woningplattegronden mag behangen?

De gevolgen van het laatste beginnen zorgwekkend zichtbaar te worden in Nederland. Toen ik onlangs per trein in Leiden aankwam was ik werkelijk geschokt door de banaliteit van de torens die daar recent zijn neergezet. Op veel plekken zijn gebouwen simpelweg extrusies van het plot geworden.

Tijd voor het verzetten van de bakens.

Daan Roggeveen is architect en oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Shanghai en Amsterdam. Recent publiceerde hij ‘Progress & Prosperity – The Chinese City as Global Urban Model’.

Trefwoorden

daan roggeveen column

1	Nominaties Schoolgebouw van het Jaar 2023 bekend maandag, 18 september
2	Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum vrijdag, 22 september
3	Architectenweb symposium: ontwerpen in analogie met het bestaande woensdag, 20 september
4	Echte architecten dinsdag, 19 september
5	Voormalig garagepand aan Scheldeplein Amsterdam gerenoveerd en uitgebreid dinsdag, 19 september

Rol aan tafel

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Benthem Crouwel wint prijsvraag voor herontwikkeling deel Praags plein

'Reis naar Nieuw Zeeland' beloond met tweede Eo Wijers-regioprijs

Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum

Nominaties Groninger Architectuurprijs 2023 bekend

Kadaster ziet dit jaar flink minder nieuwe hypotheken

Erfgoedvereniging in hoger beroep na besluit renovatie Amsterdam Museum

Amsterdam neemt extra maatregelen wegens achterblijven woningbouw

Vastgoedbedrijf Certitudo valt om na problemen bij projecten

Doortrekken Noord-Zuidlijn onzeker na miljardenbezuiniging

RVO: subsidiepot verduurzaming publieke gebouwen binnen dag leeg