Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff
Joost Ector
Copyright: Maarten van Haaff

Het eind van het begin

6 november 2018, 9:06
Op 3 oktober overleed Jan Hoogstad. Jan was de oprichter van het huidige Ector Hoogstad Architecten. Hij gaf me mijn eerste en waarschijnlijk enige baan als architect.

De laatste jaren ging ik af en toe nog bij Jan langs. Niet vaak genoeg, denk ik natuurlijk achteraf. Soms was er wat concreets te bespreken, maar lang niet altijd. Er waren in ieder geval twee vaste onderdelen in elk gesprek. Hij vroeg steevast hoe het op het bureau ging. Ik antwoordde dan naar waarheid, maar met opzet wat oppervlakkig om hem niet weemoedig te maken. Hij sloot het onderwerp altijd zelf af met de verzekering dat hij blij was dat hij gestopt was. Ik denk dat we dat geen van beide echt helemaal geloofden. De andere constante was het boek dat hij nog van plan was te schrijven. Dat definitieve boek over architectuur, dat er beslist nog moest komen. Ik denk dat we allebei wisten dat het niet meer zou gebeuren.

Jan was architectuur. Architectuur was de manier waarop hij dacht en hetgeen waarvoor hij leefde. Ik heb zelden iemand zo volkomen zien samenvallen met zijn beroep.

Voor Jan draaide architectuur om ruimte en emotie. En, in de latere jaren steeds nadrukkelijker, vooral ook om de relatie tussen die twee. Hij wilde, moést weten hoe het werkte; het mechanisme, de essentie. Hij heeft er onvermoeibaar naar gezocht. In geometrie en beweging, via muzikale analogieën, met bespiegelingen over sferen. Ik heb me vaak afgevraagd waar die gedrevenheid vandaan kwam. Vermoedelijk kon Jan zich er niet bij neerleggen dat iets dat hij zó krachtig voelde, dat zo veel mensen voelen, het gevolg kon zijn van subjectieve waarnemingen. Er moest een universele waarheid achter schuilgaan, liefst een van grote eenvoud en schoonheid. Die moest worden blootgelegd en geformuleerd.

Hij deed zichzelf ermee tekort, vond ik, want tekst heeft niet het alleenrecht op de waarheid. Zijn tekeningen waren steevast prachtig. De ruimtelijke verhalen in zijn gebouwen waren uiterst doordacht en vaak pure poëzie. De vormentaal die hij ontwikkeld had was eigen, eigenzinnig en herkenbaar uit duizenden. Zijn ontwerpen waren altijd ambitieus, nooit voorzichtig of veilig. Jan was een zeldzaam trefzekere ontwerper, een absoluut natuurtalent.

Onze samenwerking was – denk ik – heel bijzonder. We scheelden 42 jaar, maar Jan vertelde me nooit hoe iets moest. Het kan zijn dat hij aanvoelde dat dat ook niet veel zin had. Wel gaf hij desgevraagd commentaar, op zijn geheel eigen wijze. Dan bleef het een tijdje stil totdat alles in een klap in perspectief werd geplaatst met een rake oneliner. Bijna altijd zat er humor in, soms een beetje venijn. In allebei was Jan ongelooflijk goed. Het in ontvangst nemen van commentaar was duidelijk lastiger. Er waren niet veel mensen naar wie hij luisterde en zelfs die moesten het op de juiste manier brengen. Natuurlijk was ik trots als ik mijn opmerkingen dan later toch verwerkt zag.

Het waren mooie jaren. We stimuleerden elkaar en het bureau was ook toen al succesvol. Jan was een leider met een schat aan ervaring en een heel eigen stijl. Onder elkaar citeren we nog regelmatig uit een reeks gevleugelde uitspraken. “Wil je dit even in de computer zetten?” – Jan was een totale digibeet maar schermde graag en met flair met zijn hoog geautomatiseerde bureau. “Mijn pen is uitgeschoten” – wanneer je aan een nieuw ontwerp wilde beginnen en Jan kwam vertellen dat hij in het weekend had doorgewerkt. “Ze moeten ons gewoon opdracht geven om een masterplan te maken voor het hele gebied” – Jan zag in elk project, hoe klein ook, een aanleiding om de complete stad, welke stad dan ook, te herontwerpen. “Ze moeten huilend blijven zitten” – mijn persoonlijke favoriet, over het ideale honorariumvoorstel.

Ook waren er de nodige aanvaringen, eerlijk is eerlijk. Dat Jan – zacht gezegd – geen gemakkelijk mens was, is een publiek geheim. Dat hadden we gemeen, vrees ik. Onenigheid hoorde erbij en het kwam ook altijd weer goed, want het respect en de waardering van beide kanten was groot. En de opluchting als het weer voorbij was ook.

Ik zie hem nog door het kantoor lopen, op de Westerkade. Schrijden is misschien een beter woord. Altijd rechtop, een schrijfblok en zijn papieren agenda onder één arm, vulpen in de andere hand. Een gezicht als een sfinx, vermoedelijk om door middel van een lichte onvoorspelbaarheid wat afstand te creëren. Jan bewoog zich altijd een beetje traag. Dat gaf hem iets statigs. Maar het zorgde er ook voor dat hij groter leek dan hij werkelijk was, en een beetje onwerkelijk – larger than life. Een beetje onsterfelijk misschien wel, hoe gek het ook klinkt. Ik vond op zulke momenten dat hij op zijn gebouwen leek.

Zo zie ik hem ook nog de vergaderzaal binnenkomen, 22 jaar geleden, voor mijn sollicitatiegesprek. Ik was 24, net afgestudeerd. Hij was 66 en was niet lang daarvoor gewoon weer een nieuw bureau begonnen. Ik herinner me een geamuseerde blik. Die typische manier van lachen waarbij hij alleen zijn ogen gebruikte. Eerst toen uit een korte verdekte overhoring bleek dat ik zijn boek daadwerkelijk van a tot z gelezen had. “Dat kunnen er niet veel zeggen”, was zijn commentaar. Daarna toen ik, vrijmoedig uit onnozelheid, zei dat ik dacht dat zijn serreconcept nog veel onbenut potentieel bevatte. Hierop herinner ik me het antwoord niet meer. Hij besloot om me aan te nemen. Een beslissing met verstrekkende gevolgen, waar ik hem altijd dankbaar voor zal blijven.


Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

jan hoogstad column joost ector