Daan Roggeveen

Hoogbouw gaat niet om hoogte

23 oktober 2018, 9:40

‘Niets van dit alles gaat gebouwd worden’, luidt de eerste zin van de openingstoespraak van de tentoonstelling ‘Sluisbuurt Studies’ in Arcam. Ik staar verbluft voor me uit – de rest van het gesprokene gaat volledig langs me heen. De tentoonstelling heeft als doel de discussie rondom de hoogbouwplannen op Zeeburgereiland in beeld te brengen. Met deze opmerking lijkt die discussie al gestrand voordat ze goed en wel is aangevangen. Ik weet niet wat erger is: het disrespect aan het adres van de architecten en studenten die hebben gewerkt aan deze tentoonstelling en het beeldkwaliteitsplan, of het expliciete gebrek aan ambitie dat van dit ‘welkom’ uitgaat.

Van de middeleeuwen tot eind 19^e eeuw waren kerken de hoogste gebouwen ter wereld en Europa het werelddeel waar deze hoogtestrijd werd uitgevochten. Daarna werden de Verenigde Staten het strijdperk en het kantoorgebouw onderwerp van de strijd. Inmiddels komen in de lijst met de vijftig hoogste gebouwen ter wereld (hoger dan 350 meter) nog slechts zes (!) Amerikaanse wolkenkrabbers voor. De helft van alle super high-rises staat in China. Europa ontbreekt op de lijst volledig.

De afgelopen jaren heb ik in China heel wat steden met ambitieuze burgemeesters gezien. Elke stad drukt haar aspiraties voor het meegaan in de vaart der volkeren uit in het ontwikkelen van een zogenaamd ‘CBD’ – een Central Business District met bijbehorende skyline. In veel gevallen wordt deze hoogbouw ontworpen door SOM, KPF of Gensler – wereldwijd opererende corporate firms die er hun specialisme van hebben gemaakt eerzucht te vertalen in beton, glas en staal.

De plannen worden vervolgens tentoongesteld in zogenaamde urban planning centers: speciaal gebouwde tentoonstellingsgebouwen waarin de bezoekers een glorieuze toekomst wordt voorgespiegeld. Doel: investeerders en overheden interesseren in de toekomstplannen van de stad. Piece de résistance: een gigantische maquette die een goed overzicht geeft van de ambities van het stadsbestuur en haar planners. Elke Chinese stad van enige omvang heeft een dergelijk planning center – de steden zijn immers elkaars concurrent in het aantrekken van investeringen.

De laatste jaren zijn Nederlandse steden plotsklaps in een vergelijkbare race for the skies terecht gekomen. Rotterdam positioneert zich uiteraard al langer als ‘Manhattan aan de Maas’, door het actief stimuleren van een hoogbouwagenda. Niet geremd door de ballast van een historische binnenstad ontwikkelde de stad in de afgelopen decennia op allerlei plekken hoogbouw. Op dit moment is een aantal torens in aanbouw die elk hun eigen curieuze definitie van hoogte kennen: de Zalmhaventoren van Dam & Partners wordt het ‘hoogste gebouw van de Benelux’; de Baantoren van Powerhouse Company wordt de ‘slankste woontoren van Europa’.

Ook Den Haag lanceerde recent een nieuwe hoogbouwvisie met de veelzeggende titel ‘Eyeline en Skyline’. Doel: het binnenstedelijk opvangen van de groei van de stad. In de ambitieuze plannen wordt de maximum bouwhoogte losgelaten – op zichzelf geen gek idee. Het eerste beeld dat de stad communiceerde is echter ronduit teleurstellend: een set dominostenen die boven station Den Haag HS uittorenen. Los van de werkelijke betekenis van dit beeld, lijkt dit me niet de manier om het grote publiek warm te maken voor een ‘Haags Hong Kong’.

Een dergelijk sterk beeld is juist nú van groot belang. Zoals een architect met wie ik recent sprak het verwoordde: “In de huidige markt is de vraag zo groot, dat elke ontwikkelaar alles kwijt kan aan beleggers – ook schoenendozen.” Het is dus cruciaal dat de gemeente daadwerkelijk benoemt wat de kwaliteit van binnenstedelijke hoogbouw is en hoe deze gegarandeerd kan worden. Een strategische locatie, programmering, profiel, setbacks, buitenruimte, diversiteit van typologieën: juist in de huidige markt moeten traditionele ideeën over hoogbouw ter discussie worden gesteld.

Het is van groot belang om beleggers mee te krijgen in een nieuwe, kwalitatieve benadering van hoogbouw. Beleggingsfondsen richten zich op dit moment op kantoren, op wonen of op winkelen: CIAM meets finance. Een gemengd programma ontwikkelen binnen één gebouw – wat binnenstedelijke hoogbouw diverser en interessanter maakt – is daardoor ingewikkeld. Dat geldt ook voor de plint: het minst interessante gebouwdeel voor de belegger is voor de stad het belangrijkste onderdeel van het gebouw.

Het is duidelijk dat hoogbouw geen doel op zichzelf is. Waar het om gaat is: hoogwaardige binnenstedelijke verdichting rondom centra van openbaar vervoer waarin werkelijk goede en duurzame stedelijke leefomgevingen kunnen worden gemaakt.

Voor Nederlandse steden is het een kansloze ambitie om in hun skyline te trachten te concurreren met Aziatische steden. Hoogbouw gaat niet om de banale discussie over hoogte an sich. Het gaat erom wat goede hoogbouw oplevert: dynamische steden. Levendige straten met bijbehorende sociale veiligheid – ook ‘s avonds. Winkels, restaurants en publieke voorzieningen die floreren, omdat er voldoende ruimtedruk is. Gereduceerd autogebruik, doordat er sprake is van stedelijke ontwikkeling die hand in hand gaat met OV-gebruik.

Rondom een gecompliceerd en kwetsbaar gebied als Den Haag HS – waar het Stationsgebied, Laakkwartier, Schilderswijk en Transvaal bij elkaar komen – kan hoogbouw ingezet worden als strategisch middel om het gebied een positieve impuls te geven. Dat vraagt om zorgvuldigheid – en niet om slechts om een plaatje met bouwenveloppen.

Daan Roggeveen is de oprichter van MORE Architecture, met kantoren in Shanghai en Amsterdam. Recent publiceerde hij ‘Progress & Prosperity – The Chinese City as Global Urban Model’. Met Michiel Hulshof runt hij denktank Go West, en organiseerde hij dit voorjaar aan de Amsterdamse Academie van Bouwkunst ‘The Amsterdam Agenda’, een lezingenserie en onderzoek over de toekomst van de Randstad.

Trefwoorden

hoogbouw column daan roggeveen

1	Masterplan omvangrijke gebiedsontwikkeling Westland aangenomen dinsdag, 30 mei
2	Architectenweb symposium: ontwerpen met de natuur woensdag, 31 mei
3	Geschakelde woningen Statt geven steeg in Spijkerkwartier een gezicht dinsdag, 30 mei
4	EVA architecten ontwerpt demontabel houten kantoorpand woensdag, 31 mei
5	Avond over 'Nieuwe vormentaal in houtarchitectuur’ in Pakhuis De Zwijger donderdag, 1 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Daan Roggeveen presenteert nieuwe serie over hoogbouw binnen Architectenweb Podcast

11 maart 2021

Hoogbouw gaat niet om hoogte

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Studio Modijefsky ontwerpt rijk interieur voor café-restaurant Polly Goudvisch

Avond over 'Nieuwe vormentaal in houtarchitectuur’ in Pakhuis De Zwijger

Heldere uitstraling voor herontwikkeld kantoorpand in centrum Utrecht

EVA architecten ontwerpt demontabel houten kantoorpand

Nederland halverwege doel hernieuwbare energie: 15 procent

Woningplatform ziet interesse voor schaars huuraanbod stijgen

Toezichthouder: zonnepanelen via omvormer makkelijk te hacken

Boek brengt brutalistische gebouwen in Nederland in kaart

VDL Groep wil De Meeuw volledig overnemen

Noord-Holland vraagt 1,2 miljard voor landelijk gebied