Dick van Mourik

Het IBM-gebouw in Uithoorn

Het hoofdkantoor van VSB/Fortis in Utrecht

Het Danstheater in Den Haag

De St. Josephkerk in Wateringen

I.M. Dick van Mourik (1921-2018)

25 september 2018, 16:03

Voor Dick van Mourik (1921-2018) was architect zijn een beroep, een hobby en een verslaving. De op 17 september overleden oprichter van Architecten van Mourik bleef ondanks de faam die hij verwierf met gebouwen als IBM in Uithoorn en het hoofdkantoor van VSB in Utrecht ontwerpen aan kleinere projecten als verbouwingen en interieurs. Binnen zijn bureau stond hij bekend als een directeur die anderen de ruimte gaf. “Hij stond er als een dirigent boven.”

Werk maakt werk, zo ontdekte Van Mourik (Amsterdam, 10 oktober 1921) in de beginjaren van zijn loopbaan, nadat hij was afgestudeerd aan de TH Delft. Van het ontwerpen van de kleinste details tot het opstellen van begrotingen; alles greep de architect aan. Zijn eerste voltooide bouwwerk was een fietshijsinstallatie, voor de moeder van een vriend die een kamer wilde laten verbouwen en niet wist hoe ze ’s ochtends haar fiets uit de kelder moest krijgen. Een puik ingenieurswerkje dat bovendien aantoonde hoe hoog Van Mourik techniek in het vaandel had staan.

In 1955, toen architectenpraktijk D. van Mourik officieel was opgericht, kreeg hij eveneens opdracht tot het ontwerp van zijn eerste woonhuis, voor de familie Hoebée in Dordrecht. Na onder meer een interieur voor politicus Norbert Schhmelzer in Kijkduin verwierf Van Mourik in 1956 een project dat bepalend zou zijn voor de rest van zijn loopbaan. Zijn zwager, die directeur van het laboratorium van IBM Nederland was, vroeg hem of hij het aan zou kunnen om een lab voor het bedrijf in Uithoorn te ontwerpen. Nadat hij vol bravoure ‘waarom niet?’ had geantwoord, kreeg hij de opdracht maanden later inderdaad toegeschoven. Hij werd verplicht om samen te werken met de Haarlemse architect Jan du Pon (voor de technische uitwerking), maar dat vond Van Mourik geen probleem.

IBM-gebouw
Het IBM-gebouw was meer dan een manifest van ’s mans architectuuropvattingen het resultaat van de omstandigheden. De vooruitstrevende en veeleisende opdrachtgever, het open polderlandschap rond Uithoorn en het destijds nieuwe fenomeen computer; alle droegen ze bij aan het ontwerp. Van Mourik zag bijvoorbeeld dat een toenmalige computer qua afmetingen precies door een deur van 80 bij 201,5 centimeter kon; dit werd een van de standaarden voor het ontwerp van het gebouw. Deze manier om een opgave te benaderen was typerend voor Van Mourik en heeft het karakter van zijn bureau gevormd. “In een ander krachtenveld ontstaat een andere architectuur. Ieder project krijgt zo een eigen taal die steeds opnieuw wordt geformuleerd”, staat in het jubileumboek ‘50 Jaar Van Mourik Vermeulen architecten, 1955-2005’ uit het laatstgenoemde jaar.

De vooraanstaande architect Willem van Tijen, die in 1960 het structuurplan mocht maken voor de Technische Hogeschool Twente in Drienerlo (Enschede), was zo onder de indruk van het gebouw dat hij Van Mourik vroeg om het onderkomen voor Werktuigbouwkunde te ontwerpen. In dit zogeheten Horst-gebouw kwam een van Van Mouriks handelsmerken, functionaliteit, sterk naar voren. Een hal was zo ingericht dat er met verschillende technische opstellingen kon worden geëxperimenteerd. De hal kon onder andere dankzij verplaatsbare kolommen, wanden en vloerdelen op allerlei manieren worden aangepast. De hal was in feite een vervolg op de vrij indeelbare hal van IBM.

Directeur
Dankzij de grote opdrachten groeide het bureau en kwamen er ook weer nieuwe grote projecten in portefeuille. Van Mourik bekleedde steeds meer de rol van directeur, in plaats van puur ontwerper, iets wat hem niet altijd zinde. Zo trok hij zich in 1981, na veertien jaar ontwerpen en bouwen, terug uit het realisatietraject van het AMC in Amsterdam. Van Mourik was klaar met de stroperigheid van het proces. Inmiddels hadden onder andere de latere directieleden Peter Vermeulen (tevens lange tijd medenaamgever van het bureau) en Sjoerd Dantuma zich bij het bureau gevoegd, begin jaren negentig volgde huidig directielid Piet Grouls. Zij genoten, net als andere collega’s die Van Mourik vertrouwde, veel vrijheid. Bij projecten als het hoofdkantoor van VSB (later Fortis) in Utrecht en het Danstheater in Den Haag staat Van Mourik officieel niet eens vermeld als architect.

“Hij was daar echt wel bij betrokken hoor”, zegt Jasper Spigt, die sinds dit jaar met Grouls de directie vormt van Architecten van Mourik. “Maar dit is juist een voorbeeld van hoe hij was als directeur. Hij gaf anderen de ruimte en stond daar zelf als een soort dirigent boven.” Van Mourik vervulde hierbij een sturende, corrigerende en inspirerende rol.

Provinciehuis
Op zijn 74^e nam Van Mourik afscheid als directeur, maar bleef wel actief ontwerpen en betrokken bij ‘zijn’ bureau. Hij heeft het hoofdkantoor van Fortis getransformeerd zien worden tot provinciehuis van Utrecht en het Danstheater (waar ook een zekere Frits van Dongen aan heeft ontworpen) werd gesloopt. Het complex van IBM bleef na het vertrek van het bedrijf evenmin gespaard; slechts het markante ‘kantoortorentje’ is overeind gehouden in de nieuwe woonwijk die op het terrein verrees. Zelf verklaarde hij dat het torentje wat hem betreft gesloopt mocht worden, want ontdaan van alle context zou het bouwwerkje alleen maar worden ‘geridiculiseerd’.

Op hogere leeftijd heeft Van Mourik onder meer nog een atelier in een tuin in de Mesdagstraat in Den Haag ontworpen, iets wat hem vreugde schonk. “Een snoepje, ik vond dat het er helemaal hoort."

Trefwoorden

dick van mourik architecten van mourik overlijden

1	2024 in acht podcasts door Daan Roggeveen vrijdag, 27 december
2	Tien columns door Violette Schönberger vrijdag, 27 december
3	Vijf columns door Alexander Pols maandag, 30 december
4	Partner in beeld: VOLA donderdag, 2 januari
5	De Nederlandsche Bank: terug naar ontwerp Marius Duintjer en verder zaterdag, 4 januari

Gerelateerde nieuwsberichten

Geen businterieur maar koffieservies voor UtrechtLab

24 mei 2018

Jasper Spigt nieuwe partner bij architecten van Mourik

1 maart 2018

Een pop-up paviljoen in provinciehuis Utrecht

16 november 2017

Voormalig kantoortorentje is het hart van een nieuwe wijk

14 september 2017

Dakopbouw voor KABK opgeleverd

3 oktober 2012

Prikkelende plannen met Tiny Houses

15 september 2016

Geen logo provinciehuis door verliefde valken

4 april 2012

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Bouw 741 woningen in Max Euwe Kwartier Rotterdam gestart

19 december 2024, 4:37

In het Brainpark Rotterdam is gisteren, 18 december, de bouw van de eerste 741 woningen in het Max Euwe Kwartier gestart. Het gaat om 430 huurwoningen in het middensegment en 311 huurwoningen in het hogere en topsegment.

Bouw 92 meter hoge Victoriatoren in Eindhoven gestart

19 december 2024, 11:41

In Eindhoven is gestart met de bouw van de Victoriatoren. De 92 meter hoge toren, die komt te staan aan het in aanleg zijnde Victoriapark nabij het PSV-stadion, biedt ruimte voor 369 appartementen.

Anne Schroën: aantal BNA-lidmaatschappen terug op oude niveau

19 december 2024, 10:38

Na een enorme leegloop van leden vorig jaar zijn er dit jaar minstens vijftig leden bijgekomen, plus nog eens vijftig bureaus die een proeflidmaatschap hebben afgesloten, vertelt de BNA-directeur aan Architectenweb.

Groosman en Voids winnen selectie deelplan Beekhof in Stadsoevers Roosendaal

18 december 2024, 12:29

Een samenwerkingsverband met Groosman en stedenbouwkundig bureau Voids is geselecteerd voor het deelproject Beekhof in de nieuwe wijk Stadsoevers in Roosendaal.