Joost Ector

Genereuze Architectuur

5 juni 2018, 10:30

Wanneer ik op pad ben voor een pitch, probeer ik altijd uit te leggen dat mijn meerwaarde als architect verder gaat dan alleen het beantwoorden van de vraag die me daadwerkelijk wordt gesteld. Die is meestal primair van functionele aard, geïllustreerd met een mooie ruimtestaat, stedenbouw-kundige kader, een technisch programma van eisen, een planning en een budget. Als dat allemaal enigszins bij elkaar past – wat niet zomaar mag worden aangenomen – is het bereiken van een passend en functioneel eindresultaat wat mij betreft wel het minste dat je als opdrachtgever mag verwachten.

Veel interessanter is het om in te zoomen op al die kwaliteiten die niet direct worden gevraagd. De aspecten die niet zo makkelijk grijpbaar zijn, maar uiteindelijk allesbepalend voor hoe een gebouw wordt beleefd en gewaardeerd. Ik vertel dan vaak over wat ik ‘tussenruimte’ noem: de ruimte die in geen enkele ruimtestaat genoemd wordt, maar die – zeker in het soort kennislandschappen waar mijn bureau zich in specialiseert – misschien wel de belangrijkste van het hele gebouw wordt. Het gaat om de plekken die mensen in staat stellen elkaar toevallig tegen het lijf te lopen en in een informele setting van gedachten te wisselen. Omringd door inspiratie die kan voortkomen uit van alles – zichtlijnen in het gebouw, andere gebruikers of voorbijgangers, rust, groen, kunst of behaalde successen – ontstaat hier de interactie die er werkelijk toe doet. Hier groeien waardevolle samenwerkingen, wordt kennis gedeeld en worden nieuwe ideeën geboren. En dat is geen toevallige bijvangst van vakkundig ontworpen architectuur, maar juist een hoofdfunctie. Een die zich weliswaar moeilijk laat bespreken, maar daarom niet onbesproken mag blijven.

In Venetië is onlangs de 18^e architectuurbiënnale van start gegaan, precies rondom dit onderwerp. Curatoren Yvonne Farrell en Sally McNamara schreven een prachtig manifest met de titel ‘Freespace’, dat naadloos aansluit op mijn betoog. Het gaat over de wijze waarop architectuur op talloze schitterende manieren genereus kan zijn door antwoord te bieden op relevante vragen die zich niet makkelijk laten stellen. Ik las het als een belangrijke claim, waarvoor het weer eens hoog tijd wordt. De crisis is lang en breed voorbij, maar de nieuwe soberheid waartoe we in veel gevallen werden veroordeeld blijkt hardnekkig. McNamara en Farrell roepen op – niet op een activistische manier maar door te verleiden met honderden maquettes, tekeningen, video’s en foto’s – om architecten weer de ruimte te geven om genereuze projecten te maken. Ruimte, freespace; meer vragen ze niet.

Ook bij deze biënnale hangt de grote vraag weer boven de markt: voor wie is deze boodschap nou eigenlijk bedoeld? Voor architecten is het fantastisch dwalen door de exposities in de tuinen, het eeuwenoude militaire complex van de Arsenale en de luisterrijke palazzi. Heerlijk, daar niet van, maar thematisch gezien blijft het dan toch een beetje bij ‘stating the obvious’, bij preken voor eigen parochie. Voor niet-architecten, liefhebbers dus, zal het allemaal niet meevallen, denk ik. Ook deze tentoonstelling is weer behoorlijk ontoegankelijk. Slechte signing, te veel en te kleine tekst, te weinig kernachtig. Steeds weer blijkt het maken van een goede tentoonstelling – zeker op deze schaal – een vak op zich te zijn. Ik kan me voorstellen dat je als nieuwsgierige leek gewoonweg verzuipt. Ik sprak een (zeldzame) projectontwikkelaar, op uitnodiging voor de eerste keer aanwezig, die inderdaad een soortgelijk signaal afgaf. Begrijpelijk.

Bovendien lijken sommige landenpaviljoens helemaal niet bedoeld om door iedereen begrepen te worden. Dat geldt helaas opnieuw ook voor het Nederlandse. In de tentoonstelling ‘Work, Body, Leisure’ gaat het “niet alleen om de veranderende ideeën over het menselijk lichaam, maar ook over zowel de ruimtelijke configuraties als de leefomstandigheden, die het resultaat zijn van actuele veranderingen op het terrein van arbeidsethos en arbeidscondities.” De liefhebber is hier volledig uit beeld; we zijn hier op de architectuurtheoriebiënnale terechtgekomen. En inderdaad, zoals Harm Tilman in zijn blog signaleerde: er is aan deze Nederlandse bijdrage geen enkele Nederlandse architect te pas gekomen. Doodzonde, want we zijn zoals bekend het thuisland van een uitzonderlijk aantal van ‘s werelds beste architectenbureaus. Het Nieuwe Instituut is inmiddels de voeling met de Nederlandse architectectenwereld kwijt. Geen uniek probleem: Patrik Schumacher (sinds het overlijden van Zaha Hadid de CEO van het bureau dat haar naam draagt) deed een oproep aan de architectenstand op om de landenpaviljoens te ‘heroveren’. Moeten we inderdaad maar eens over nadenken.

Maar terug naar de kern: het zou geweldig zijn als deze tentoonstelling behalve door architecten wordt gezien door zo veel mogelijk opdrachtgevers; ervarene en toekomstige, professionele of eenmalige, van kleinschalige en grootschalige projecten. Wie ervoor open staat en een beetje geholpen wordt kan hier een grote stap zetten in het begrijpen waar architectuur écht over gaat en wat er te bereiken valt als we daarvoor de ruimte geven. Het plezier spat er vanaf! De weergaloze maquettes van Peter Zumthor, de eenmalige Alice in Wonderland-ervaring in het Zwitserse paviljoen, de werkelijk prachtige tekeningen in het Japanse, de spectaculaire plannen van BIG voor de beveiliging van het waterfront van Manhattan, de intrigerende installatie van De Vylder Vick Taillieu, en zo voort.

Daarom deze suggestie aan alle opdrachtgevers: maak even een kleine omweg via Venetië deze zomer. Bereid u wel goed voor, want zoals gezegd kost het wat moeite om onder de oppervlakte te komen. Wat ook nog kan: met alle liefde ga ik nóg een keer naar Venetië en ben ik graag uw gids. Dit is geen grapje. Stuur me een bericht en bij voldoende belangstelling antwoord ik met een datumprikker voor na de zomer. Simpelweg omdat ik u de inspiratie gun van genereuze architectuur. Daar doen we allemaal ons voordeel mee.

In ‘Freespace’ is een citaat opgenomen, een oud Grieks spreekwoord: ‘A society grows great when old men plant trees whose shade they know they shall never sit in’. Denk daar maar eens over na. Zien we elkaar in september?

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten en bestuurslid van de BNA. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

architectuurbiënnale tussenruimte freespace venetië column joost ector

1	Hoogwaardig blok met sociale huurwoningen voor Leidsche Rijn Centrum vrijdag, 22 september
2	Architectenweb symposium: ontwerpen in analogie met het bestaande woensdag, 20 september
3	Vastgoedbedrijf Certitudo valt om na problemen bij projecten donderdag, 21 september
4	Projectontwikkelaars vrezen ontslaggolf door crisis woningbouw woensdag, 20 september
5	NGA architecten wint selectie eerste zelfbouwkavel Amsterdam-Zuidoost donderdag, 21 september

Genereuze Architectuur

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Sfeervolle stadsdeelbibliotheek in oude supermarkt

Bouw houten woongebouw in gebiedsontwikkeling Oostenburg gestart

Herdenkingstuin in Charleroi voor slachtoffers Marc Dutroux

Winnaars Dutch Design Awards 2023 bekend

CPB: woningbeleggers profiteerden van strengere leennormen

Testcentrum voor hyperloops in Veendam gaat officieel beginnen

Duitse woningbouwsector wil 50 miljard om uit dip te komen

Hoogleraar: verbeter luchtkwaliteit snel om burgers te beschermen

Kadaster ziet dit jaar flink minder nieuwe hypotheken

Erfgoedvereniging in hoger beroep na besluit renovatie Amsterdam Museum