Stedenbouw / Red de Randstad-Zuid
21 januari 2005, 9:40
Landschapsarchitect Adriaan Geuze waarschuwt de steden Den Haag, Rotterdam en Dordrecht. Ze jagen de middenklasse de stad uit. Juist ín de stad moeten ze mooie nieuwbouwhuizen bouwen -anders wordt het hele zuiden van de Randstad een sloeberparadijs.
Adriaan Geuze komt somber zijn kantoor binnen in het voormalige pakhuis Las Palmas op de Kop van Zuid in Rotterdam. Hij had spoedberaad met de aannemer die zijn huis verbouwt. Er zijn ernstige verzakkingen opgetreden nadat een dragende muur was gesloopt. De scheuren zitten al in de muren.
De donkere wolk die zich haast zichtbaar boven zijn hoofd aftekent, zal niet meer oplossen tijdens het interview. Het is ook geen vrolijk verhaal dat landschapsarchitect Adriaan Geuze (44) te vertellen heeft in de week dat de Tweede Kamer instemde met de nota Ruimte, die de inrichting van Nederland tot 2020 bepaalt.
Al jaren bekritiseert Geuze de 'verkruimeling' van de ruimte en het opslokken van het landschap door nieuwbouwwijken en bedrijventerreinen. Hij is directeur en oprichter van het ontwerpbureau West 8, en haalde de afgelopen jaren het vak land schaps architectuur uit de sfeer van tuinen en parken.
Geuze vreest desastreuze gevolgen nu het rijk de invulling van de ruimte veel meer wil overlaten aan de gemeentes. Vooral in de zuidvleugel van de Randstad (Den Haag-Rotterdam-Dordrecht) gaat het faliekant mis, voorziet hij.
,,Het buitengebied is volkomen verstedelijkt. Zo is Rotterdam compleet omsingeld met buitenwijken, infrastructuur en bedrijventerreinen. Ik woon in Rotterdam-Kralingen. Ik moet nu al drie kwartier op de fiets om met mijn drie kinderen naar de koeien te kijken. Dat is in Nederland uniek.''
Zelfs het laatste stukje open landschap rondom Rotterdam wordt bedreigd. Er bestaan vergevorderde plannen voor een 'tweede Zoetermeer' in de Zuidplaspolder, de driehoek tussen Gouda, Zoetermeer en Rotterdam. ,,Ik heb mijn hele leven geschaatst'', zegt Geuze verontwaardigd. ,,Het zal mij toch niet gebeuren dat ik straks de auto moet pakken om in Gouda te gaan schaatsen?!''
Maar is dat erg? Op zich kun je dat best accepteren, zegt Geuze. ,,Maar dan wil ik ook van het kabinet horen dat men zich erbij neerlegt dat er grote verschillen zullen ontstaan tussen de zuidvleugel en de noordvleugel van de Randstad, de driehoek Amsterdam-Haarlem-Utrecht. De noordvleugel wordt het domein van de rijken, de zuidvleugel het paradijs van de armen. Dat is de realiteit.''
Nu al loopt de zuidvleugel op veel fronten achter bij het noordelijke deel van de Randstad. De werkloosheid is er hoger, de bevolking is er armer, de zwart-witproblematiek is er heftiger en de leefbaarheid scoort er stukken lager. Voor die verschillen zijn verschillende oorzaken, zoals het wegvallen van de metaal- en scheepsbouwindustrie rond Rotterdam en Dordrecht en de automatisering van het werk in de Rotterdamse haven, waardoor veel banen voor laaggeschoolden verloren zijn gegaan. Amsterdam heeft het geluk dat er een florerende luchthaven om de hoek ligt, die veel werkgelegenheid genereert.
Geuze: ,,De Zuidvleugel was altijd heel goed in werkgelegenheid. Rijnmond was de kurk waarop de natie dreef. Nu zie je dat qua bedrijvigheid de Rijnmond ongeschikt is geworden. Alle logistieke bedrijvigheid vertrekt naar Brabant omdat de Rijnmond onbereikbaar is geworden. Iedere gemeente heeft haar eigen bedrijvigheid gecreëerd.''
Het moet juist anders, zegt Geuze. ,,Wil een gemeente concurreren, dan moet zij concentreren. De 21ste-eeuwse werkgelegenheid komt uit de nieuwe economie, dienstverlening en handel.'' Juist ín de stad moet het gebeuren, niet erbuiten.
Op alle fronten presteert de zuidvleugel minder dan de noordvleugel. Maar nooit hoor je in deze 'Feyenoord-Ajax-discussie' iets over de stedenbouwkundige factor, zegt Geuze. Zijn ogen werden geopend tijdens zijn bezoeken aan Engelse mijnsteden, die na de sluiting van de mijnen leegliepen. Vooral de mensen met een midden- en hoger inkomen en een goede opleiding trokken weg, ontdekte Geuze, die betrokken is bij de plannen om deze steden in Midden-Engeland nieuw leven in te blazen. ,,In Engeland realiseerde ik me in het Rijnmondgebied precies hetzelfde gebeurt. Ook daar heeft de middenklasse de stad verlaten.'' Het bizarre is dat een stad als Rotterdam dat in feite zelf heeft gestimuleerd met de grote stadsvernieuwingsoperatie in de jaren zeventig. De oude wijken werden toen opgeknapt; daarbij moesten er vooral voor de minima betaalbare woningen komen. De modale Rotterdammers zochten hun heil in buurgemeenten als Spijkenisse, Capelle aan den IJssel en Barendrecht, waar ze wél de felbegeerde eengezinswoning met tuin konden krijgen.
Om het tij te keren ging ook Rotterdam goedkope nieuwbouwwijken uit de grond stampen als de Beverwaard en Zevenkamp. Met als gevolg dat de samenstelling van de bevolking in de oude stadswijken nog eenzijdiger werd. Ook in deze nog betrekkelijk jonge wijken doen zich inmiddels problemen voor die het woongenot aantasten. Bewoners die het zich kunnen permitteren zie je vanuit deze wijken ook weer wegtrekken, naar de betere wijken die verderop in de weilanden worden gebouwd.
Geuze: ,,En zo wordt Rotterdam een stad die net als Brussel bestaat uit allemaal verkruimelde, in zichzelf gekeerde getto's, terwijl de middenklasse -het maatschappelijke cement- in dorpjes buiten de stad woont. Wil je dat als overheid?''
In Amsterdam liepen de crisis minder hoog op. ,,Waarom zijn de polders rond de hoofdstad niet dichtgeslibd? Waarom kun je daar nog wel de stad uitschaatsen, zijn natuurgebieden als Waterland en het Gooi ontzien?'' Geuze wijst op de 'vingerstructuur' van Amsterdam die zorgvuldig bewaard is gebleven, waardoor je zo de stad uit bent. En Amsterdam heeft geprofiteerd van de nabijheid van Flevoland, dat een groot deel van de groei van de hoofdstad heeft kunnen opvangen.
In de zuidelijke Randstad ontbreekt zo'n suburbaan alternatief. Het rijk heeft nooit Zuid-Holland met West-Brabant en Zeeland om de tafel gezet. ,,Maar daarnaast was er in Amsterdam kennelijk ook het besef dat het belangrijk is om gezinnen met kinderen en de middenklasse binnen de stadsgrenzen te houden.'' Niet door eindeloos weilanden vol te bouwen zoals de zuidelijke Randstad, maar door 'in te breiden'.
Geuze's bureau West 8 maakte het stedenbouwkundige plan voor de schier eilanden Borneo-Sporenburg in Amsterdam-Oost. Op overbodig geworden haventerreinen verrees daar een dichtbebouwde nieuwbouwwijk die nu zeer in trek is bij middeninkomens en gezinnen met kinderen. De huizen (smal en hoog, maar wel met een voordeur aan de straat, inpandige garage en een patiotuin) zijn ongekend populair. De eengezinswoningen kosten bijna net zoveel als een grachtenpand.
Volgens Geuze is het rijk er blind voor dat de slechte leefbaarheid van de zuidelijke Randstad voor een belangrijk deel te verklaren is uit de stedenbouwkundige denkfouten. ,,Wat doet minister Dekker? De minister van vrom versterkt dat proces nog door de gemeenten meer vrijheid te geven bij de inrichting van de ruimte. De wethouder ruimtelijke ordening van Ridderkerk heeft net zoveel macht als zijn collega van Rotterdam. En elke wethouder wil zijn eigen nieuwbouwwijk en bedrijventerrein. Dat lijkt me een desastreuze ontwikkeling voor de zuidvleugel. Zuid-Holland heeft juist grote behoefte aan een overkoepelend plan voor wonen, werken, scholen, vervoer en natuur. Ik heb de minister horen zeggen dat de wereld te complex is om alles van bovenaf te regelen. Maar de wereld was ook ingewikkeld in de Middeleeuwen of de 19de eeuw. Bij vrom staat de visie niet voorop.''
Zelfs in Kroatië, een land dat nog in wording is, wordt een time-out afgekondigd om wildgroei te voorkomen aan de prachtige kust, zegt Geuze. Zelfs Londen, dat uit zijn voegen barst, eerbiedigt het landelijk gebied, de 'Green Belt'. En in Vlaanderen, dat berucht is om zijn verrommelde landschap, wil de overheid nu ook de ongebreidelde huizenbouw op het platteland indammen.
Maar in Nederland overheerst de 'polderblindheid', schampert Geuze. Vurig pleit hij voor een time-out op ruimtelijke ordeningsgebied, voordat de schade onherstelbaar is. ,,Even een pas op de plaats en nadenken hoe we verder gaan.''
De architect realiseert zich dat zijn verhaal misschien wel erg zwart-wit is. ,,Een stad als Rotterdam is natuurlijk een heel interessante stad, qua ligging en hoogstedelijk voorzieningenniveau, ook cultureel, een superaantrekkelijk milieu. En er gebeuren ook goede dingen, zoals de ontwikkeling van de Kop van Zuid.''
Bron: bron : trouw