Hans van der Heijden

Stadsbank

Hans van der Heijden

Stadsbank

Het Timmermansoog: Stadsbank

13 februari 2018, 10:00

Rotterdam vertrut. Wie door de binnenstad loopt, laveert tussen de straatterrassen met ruwhouten strandmeubels, parasols en buitenverwarming. Het lijkt Zandvoort wel. Of Amsterdam. Het is dan ook opbeurend dat de Rotterdam Architectuurprijs werd uitgereikt aan een rijtje zelfbouwwoningen aan de Hooidrift waarbij de architecten van SUB office zich weinig gelegen hebben laten liggen aan die gezelligheidsrage.

Let wel, deze truttigheid is gevolg van Beleid. Dat heet City Lounge. ‘Aan de buitenkant is Rotterdam stoer, robuust en groots, maar als je er bent, voel je de ziel van de stad die menselijk en zacht is,’ zo verklaart de website van de gemeente het nieuwe begrip.

Vanouds wentelt Rotterdam zich in zijn zelfbeeld van grauwe havenstad, maar is het er ook voortdurend mee in gevecht. Nachtburgermeester Jules Deelder bevestigt keer op keer de mythe van een stad van basalt, asfalt, staal en glas met ‘torens kant’lend in het tegenlicht.’ Net als elke zich serieus nemende stad voert Rotterdam een heuse hoogbouwdiscussie. Maar misschien ontneemt al dat tegenlicht het zicht op het minder spectaculaire grootstedelijke comfort dat Rotterdam óók bezit. Denk aan de baksteenarchitectuur van de stadswijk Blijdorp en het Museum Boijmans Van Beuningen en het bijbehorende park. Rotterdam is ‘echt’, volgens de Nachtburgermeester. De statige lanen met weidse namen als de Avenue Concordia, Mathenesserlaan en Heemraadsingel zijn behalve echt ook geriefelijk en grootstedelijk. De Nachtburgermeester woont er zelf.

In de tijd van de kredietcrisis, de stagnatie van de woningproductie en het wanbeleid van de lokale corporaties namen architecten Eireen Schreurs en Like Bijlsma van SUB office het initiatief voor een collectief woningbouwproject in het Nieuwe Westen. De indeling van de woningen is grotendeels door de individuele eigenaren bedacht. SUB office beperkte zich tot het ontwerp van het casco en de gevel. De gevels zijn te zien als de synthese van individuele woonwensen enerzijds en een uniform materialenpalet en een stelsels van ontwerpregels anderzijds. De verschillen in de gevels door de variëteit in de woningbreedte en -typologie is beteugeld door een uniforme breedte van de gevelpenanten. Waar kleinere gevelopeningen nodig waren, is gewerkt met traditionele blindnissen.

Je kunt twijfels hebben over het resultaat. De architectonische synthese van woonwensen en ontwerpregels levert wel oplossingen, maar niet vanzelf raffinement op. Zo konden de deelnemers zelf de hoogte van de grijze steenvlakken bepalen. Die konden als trasraam, verdiepingshoge plint of als volledige gevelbekleding worden gebruikt. Dat is het begin en het eind van de ontwerpoefening gebleven. Waar voor een beetje ontwerper de pret pas na zo’n keuze begint, konden deze gevelpartijen niet anders dan basic (want: volgens afspraak) zijn.

De ontwerpershand is het best zichtbaar in de grootste eigenaardigheid van het project: de blindnis. Op de begane grond zijn daarin natuurstenen bankjes gebouwd en zijn de entreepartijen uitgewerkt met terugliggende steenvlakken, kleine lampjes en houten deuren. De jury van de Architectuurprijs is bepaald zuinig over de architectonische merites van het project. Het zou geen icoon zijn, maar wel iconische waarde hebben. ‘Rotterdam, zo moet het!’ juicht de jury desondanks. Wie zou men daarmee aanspreken? Wat is dan precies die waarde voor de stad?

Het doet mij denken aan de oproep die ex-wethouder Marco Pastors in 2009 deed tijdens een debat in Lantaren Venster. Het ging over de vraag 'Waarom de middenklasse uit Rotterdam is verdwenen en hoe de huidige middenklasse kan worden vastgehouden of van elders kan worden aangetrokken?’ Hij joeg het verzamelde culturele publiek op de kast met twee tegenvragen. ‘Als wij in Rotterdam geld uitgeven aan cultuurbeleid, wat krijgen wij dan wij van jullie terug?’ en ‘Rotterdammers willen een huis met een tuintje voor en een tuintje achter, waarom maken wij dat niet gewoon?’ Het leek mij een realistische oproep, maar ze kwam Pastors op grote verontwaardiging te staan van het joelende publiek.

Een decennium later geeft SUB office alsnog antwoord, nu eens niet in de gedaante van een slogan of de zoveelste nieuwe mythe, maar in de vorm van een propositie. SUB office stelt voor: als de corporaties niet op hun onroerend goed blijven zitten, maar hun grond voor realistische bedragen overdragen, dan kunnen wij als architecten helpen om in de behoefte van een cruciaal marktsegment in Rotterdam te voorzien. SUB office neemt de alledaagse stedelijke woonvraag serieus en haalt de neus niet op voor het rijtjeshuis met een tuin. De natuurstenen bankjes in de blindnissen doen zowel Pastors voortuintjes als de strandmeubelen in de binnenstad vergeten. Het zijn stadsbanken.

SUB office’s propositie kan verworpen, overdacht of gevolgd worden. Voor de Rotterdamse stadsbestuurders ligt er de vraag naar de omvang van het project. Had dit niet net zo goed, of zelfs veel beter, op het niveau van het individuele kavel kunnen worden ontwikkeld? Of juist op een het niveau van het blok, de buurt, de wijk? Rotterdamse architecten zouden zich kunnen verdiepen in het instrument van grootstedelijke zelfbouw waarvan de resultaten al een eeuw aan lanen-met-weidse-namen te vinden zijn. Uiteindelijk is het aan alle Rotterdammers om de kwaliteiten van hun eigen stad beter te overdenken en te bepalen welke onderliggende ontwerpinstrumenten geactualiseerd kunnen worden.

Hans van der Heijden is architect, en werkt daarnaast als publicist en docent. Over het werk van zijn bureau, Hans van der Heijden Architect, is zojuist het boek Street Architecture verschenen. Zijn ‘timmermansogen’ dagen hem voortdurend uit om met humor en afstand over de (internationale) ontwikkelingen van zijn vak te schrijven. Voor Architectenweb doet hij dat in een maandelijkse column.

Trefwoorden

hans van der heijden het timmermansoog rotterdam architectuurprijs sub office

1	Rotterdam wil 2.500 woningen en andere functies in Merwehaven woensdag, 24 mei
2	Rotterdam wil 30.000 woningen bouwen in Oostflank donderdag, 25 mei
3	Kunstwerf siert cover Jaarboek Architectuur in Nederland 2022-2023 dinsdag, 23 mei
4	LOLA presenteert ontwerp openbare ruimte eerste fase Merwede woensdag, 24 mei
5	Boek brengt brutalistische gebouwen in Nederland in kaart donderdag, 25 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Het Timmermansoog: Proeftuin N

11 september 2018

Het Timmermansoog: Stadsbank

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Gerelateerde video's

Andere nieuwsberichten

Warm en toch zakelijk kantoorinterieur door Brique Architecten

Geschakelde woningen Statt geven steeg in Spijkerkwartier een gezicht

IKC Prins Constantijn wint Vredeman de Vriesprijs voor architectuur

Stuur nu jullie project in voor de prijs voor zorggebouw van het Jaar 2023

Toezichthouder: zonnepanelen via omvormer makkelijk te hacken

Boek brengt brutalistische gebouwen in Nederland in kaart

VDL Groep wil De Meeuw volledig overnemen

Noord-Holland vraagt 1,2 miljard voor landelijk gebied

Amsterdam volgens Atlas aantrekkelijkste stad om in te wonen

Burgemeester vraagt om vergunningsplicht voor opkopen vastgoed