Fotomontage van de toekomstige openbare ruimte op het Tour & Taxis terrein

Herman Teirlinckgebouw: poëzie uit het gewone

22 september 2017, 10:32

Op het industriële Tour & Taxis terrein net ten noorden van de Brusselse binnenstad heeft Neutelings Riedijk Architecten een maar liefst 65.000 m² groot kantoorgebouw ontworpen voor de Vlaamse overheid. Het is een gebouw geworden dat zich nadrukkelijk naar zijn omgeving gevoegd, eigenlijk heel gewoon wil blijven.

Wanneer je de plattegronden en doorsneden van het Herman Teirlinckgebouw bekijkt, valt boven alles op hoe rationeel het publieke kantoorgebouw is opgebouwd. De plattegronden staan op een vierkant grid van 7.2 meter, waarbij de vloeren drie beuken breed rond twee atria meanderen. De grote vloervelden die hieruit ontstaan – zeer goed voor de onderlinge communicatie – worden door slecht drie kernen met liften en trappen ontsloten, waarbij de kern die ook de toren bedient iets is vergroot.

De eerste twee verdiepingen van het gebouw zijn grotendeels publiek toegankelijk. Op de begane grond zijn allerlei ‘winkeltjes’ opgenomen: een koffiebar, een restaurant, twee recepties, en een plek waar medewerkers kantoorbenodigdheden kunnen krijgen. Ook is hier een theaterzaal gerealiseerd, voor publieke bijeenkomsten. Een stelsel van trappen trekt de publieke sfeer door naar de eerste verdieping, waar alle vergaderruimtes zijn ondergebracht rond platforms met koffiebarretjes, en kleinere en informelere ontmoetingsruimtes.

De verdiepingen daarboven zijn ingericht als kantoorruimte, waarbij de middelste zone – het verst van de gevel – gereserveerd is voor kleine vergaderruimtes, archiefruimtes, printfaciliteiten, en dergelijke. Wat betreft de werkplekken zelf is de overheidsinstantie overgegaan naar open kantoorruimtes met om iedere twee beuken een partitie voor de akoestiek. Alleen de bovenste verdieping van de toren wijkt af, voor de ministers is daar extra verdiepingshoogte gemaakt. Helemaal bovenin de toren tenslotte is een dakterras ontworpen voor zomerse borrels.

Aan het gevelontwerp is de rationaliteit van de plattegronden en doorsneden goed af te lezen. Iedere beuk heeft zijn eigen, brede raam gekregen, met een vaste zonwering buiten, en automatische lichtwering binnen. Net als dat binnen het geval is, is ook in de gevel de bekroning van de toren verbijzonderd, en zijn de ramen op de begane grond hoger getrokken om het publieke karakter van de plint te benadrukken.

De afgelopen jaren heeft Neutelings Riedijk Architecten veel publieke gebouwen afgeleverd, zoals MAS, Rozet, Het Eemhuis en Stadhuis Deventer, en dit kantoor voor de Vlaamse overheid verschilt hier sterk van. Waar het Rotterdamse bureau bij zijn publieke gebouwen het karakter ervan nadrukkelijk aanzet met sculpturale ornamenten en indrukwekkende binnenruimtes, daar houdt het zich hier bewust in. Het gebouw is bijna saai, in de positieve zin van het woord. Het is gewoon een heel helder en efficiënt gebouw.

Poëzie uit kunst en ruimtelijkheid
Neutelings Riedijk zou Neutelings Riedijk niet zijn als het binnen die rationaliteit niet toch poëzie zou weten toe te voegen. Dat begint al direct na binnenkomst in de ‘straat’ die over de lengterichting door het gebouw loopt. In het plafond zijn hier ronde verlichte vlakken opgenomen in betonnen ringen met een diameter van negen meter. De verlichte vlakken boven de binnentuinen zijn door kunstenaar Sofie Nys voorzien uitvergrote beelden en planten zoals die in de negentiende eeuw gedocumenteerd werden. De twee vlakken boven de recepties zijn door kunstenaar Aglaia Konrad voorzien van architectonische fotocollages. De overige zes vlakken, boven de ‘straat’, zijn door kunstenaar Pieter Vermeersch voorzien van prints van uitvergroot natuursteen.

Bij zijn rondleiding door het gebouw wijst architect Willem Jan Neutelings vanuit de ‘straat’ enthousiast op de diagonale ruimtelijkheid die de atria opleveren. De meander in de plattegrond wisselt ter hoogte van de tweede en derde verdieping van richting, waardoor de atria in de plint overdekt worden en daar tegenover, verhoogd, nieuwe atria ontstaan.

Naast de spectaculaire ruimtelijkheid die dit oplevert, hebben de publieke plint en de besloten kantoorwereld erboven zo ook slim hun eigen tuinen gekregen. Ook weer heel rationeel dus. De tuinen op de begane grond hebben een stedelijker karakter, met veel verharding, zodat ze ruimte kunnen bieden voor terrassen en bijeenkomsten. De tuinen op niveau moeten over een paar jaar dichtbegroeid zijn en bieden ruimte om in een informele omgeving te werken of te overleggen. Jungles, noemt Neutelings ze.

De poëzie gaat verder in de stevige betonnen kaders die de gevels zowel binnen als buiten hebben gekregen. Deze kaders zijn door kunstenaar Henri Jacobs voorzien van een reliëf uit vloeiende lijnen, een ‘ecriture souple’ zoals hij het zelf noemt. De bewust slordige manier waarop de lijnen getrokken zijn, vormt een welkome relativering van de rationele kantoorgebouw en het kantoorleven daarin. Net zoals een Jiskefet-grap dat op de werkvloer kan doen. In de stalen trappen die naar de vergaderruimtes op de eerste verdieping leiden komt dit lijnenspel ook terug.

Verbonden met de omgeving
Het gebouw voor de Vlaamse overheid is gerealiseerd op het voormalige Thurn en Taxis gebied, nu Tour & Taxis genoemd, net ten noorden van de Brusselse binnenstad. Uit de levendige handel, onder andere met zijn eigen koloniën, ontstond hier begin twintigste eeuw een groot goederenstation met enorme opslagloodsen. Nadat het gebied begin jaren negentig in onbruik was geraakt, is het verkocht aan een ontwikkelaar, die er nu stapsgewijs een gemengde stadswijk realiseert, met wonen, werken en winkels.

De drie enorme loodsen die behouden zijn gebleven, zijn of worden nu getransformeerd, en vormen het fundament voor het karakter van de nieuwe stadswijk. Het direct aan het kanaal gelegen Koninklijk Pakhuis is volledig gerenoveerd en huisvest rond een binnenstraat een mix van winkels en kantoren. De industriële hal ernaast wordt nu gebruikt voor events en beurzen. En de enorme hal daar weer achter wordt momenteel getransformeerd tot een winkelcentrum met kantoorruimte erboven. Het ontwerp hiervoor is ook gemaakt door Neutelings Riedijk Architecten, dat bij de transformatie de ruimte onder een van de drie monumentale stationskappen volledig open houdt.

Het Herman Teirlinckgebouw vormt samen met het Koninklijk Pakhuis de poort tot het gebied. Sommige architecten zouden zich op zo’n plek kunnen laten verleiden om een accent toe te voegen. Neutelings Riedijk Architecten koos er echter voor om aansluiting te zoeken bij het oude pakhuis, de hoogte en breedte daarvan op te pakken, en door te zetten in het nieuwe blok. Hoewel uit een andere tijd, en gebouwd met een andere functie, verhouden de gebouwen zich zo echt tot elkaar, wat onderstreept wordt door het gelijke gebruik van gele baksteen.

De overdekte binnenstraat van het Koninklijk Pakhuis inspireerde de architecten om deze door te zetten in het gebouw er tegenover. Zo is een helder stedelijk weefsel ontstaan, waar bezoekers op een vanzelfsprekende manier hun weg in vinden.

Duurzaamste kantoorgebouw van België
Hoewel dit niet direct aan het gebouw is af te zien, is bij het Herman Teirlinckgebouw hoog ingezet wat betreft duurzaamheid. Gerekend volgens het waarderingshandboek van de Vlaamse Overheid haalt het gebouw de hoogste graad van duurzaamheid voor een kantoorgebouw in België. Dit komt vooral door de compacte hoofdvorm van het gebouw, maar ook door bouwkundige maatregelen als hoge isolatie en luchtdichtheid, beperking van het glasoppervlak, bakstenen gevels en gerecyclede materialen.

Op het vlak van klimaat en energie zijn de meest geavanceerde installaties toegepast, benadrukt Neutelings Riedijk Architecten. Warmte wordt opgewekt via geothermie, regenwater wordt opgevangen, en elektriciteit wordt opgewekt met zonnepanelen. Al het glas in het gebouw is vanzelfsprekend driedubbel uitgevoerd.

In de kantoorruimtes hangen grote, rond baffles met geïntegreerde verlichting, zodat de ruimtes gekoeld kunnen worden via leidingen in de betonnen plafonds. Frisse lucht wordt hier ingeblazen via de verhoogde computervloer en afgezogen richting de verder niet geklimatiseerde atria. Dit systeem is niet alleen zeer zuinig; doordat de lucht minder gekoeld hoeft te worden, hebben gebruikers minder snel last van ‘droge lucht’.

“Als je het gebouw in de stad ervaart, zou je niet zeggen dat het toch echt 65.000 m² groot is”, analyseert Neutelings. “Het gebouw is wel groot, maar niet overweldigend.” Dat de toren in de tweede lijn ligt, gezien vanaf het kanaal, draagt hier aan bij.

Neutelings Riedijk Architecten heeft voor de Vlaamse Overheid een gebouw ontworpen dat geen uitzondering binnen het stedelijk weefsel vormt - zoals publieke gebouwen dat in hun optiek wel dienen te zijn - maar nadrukkelijk onderdeel van is. Het gebouw is onderdeel van het ‘fond’, zoals het bureau het graag noemt; de achtergrond van de stad. Een heel gewoon gebouw, dat bijzonder spaarzaam is wat betreft zijn energieverbruik, en vol poëzie zit in zijn publieke ruimtes en de kunst die daarin zijn opgenomen.

Trefwoorden

herman teirlinckgebouw brussel kantoorgebouw neutelings riedijk architecten passiefbouw

1	VDL en Marco Vermeulen presenteren plan ringvormig gebouw Eindhoven maandag, 27 maart
2	Woningbouwproject The Hudsons naast het Dakpark opgeleverd woensdag, 22 maart
3	Villa door Paul de Ruiter Architects voegt zich in groen duinlandschap vrijdag, 24 maart
4	Boskalis en De Vries & van de Wiel realiseren contouren Buiteneiland donderdag, 23 maart
5	Door MVRDV ontworpen NIO House in Rotterdam geopend donderdag, 23 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

Handtekeningen voor realisatie Lorentz Leiden Fase 2 gezet

Fase 1 van project Lorentz Leiden is afgerond

Bouw Heldentoren Knokke (Neutelings Riedijk) gaat van start

Brussel schrijft aanbesteding uit voor cultureel centrum Molenbeek

Neutelings Riedijk verandert Gare Maritime in overdekte 'stad'

Brussel zoekt ontwerpers voor sportgebouw aan Vergotedok

Proximus-torens in Brussel herontwikkeld door team met Neutelings Riedijk

Ontwerp Naturalis Biodiversity Center gereed

OMA en Neutelings Riedijk sprekers congres Architectenweb

Neutelings Riedijk ontwerpt ZIL Toren in Moskou

Naturalis schikt met Verheijen over verbouwing

Verslag van Het Grote Publieke Gebouwen Congres

Keynotes van Het Grote Publieke Gebouwen Congres bekend

Neutelings Riedijk op shortlist voor Lets museum

Bouw Naturalis Biodiversity Center van start

Neutelings Riedijk kandidaat voor Mediahuis Brussel

Neutelings Riedijk ontwerpt Vlaams overheidsgebouw

Tien exemplaren ‘Ornament and Identity’ te winnen

Neutelings Riedijk maakt schetsontwerp verbouwing Amsterdam Museum

Zeven projecten in Nederland op longlist EU Mies Award 2019

WTC Brussel wordt multifunctioneel complex

Boek over dromenjagers in het gehate Brussel

Nieuwe kantoren voor Europese Commissie aan Wetstraat Brussel

OMA en Jaspers-Eyers ontwerpen nieuwe hoofdkantoor NMBS

Andere nieuwsberichten

Plan Sample gekozen voor blokken met 357 woningen Buiksloterham

Gisteren, 17:18

Een samenwerkingsverband met Space&Matter, Mecanoo en ZUS heeft de tender voor de ontwikkeling van kavel 19 in de Amsterdamse wijk Buiksloterham gewonnen.

Diederendirrix ontwerpt nieuw Archeologisch Depot in Nijmegen

Gisteren, 17:13

De gemeente wil de noodzakelijke verbouwing aangrijpen om de gemeentelijke en provinciale archeologische collecties samen te voegen. Een team met diederendirrix architecten is geselecteerd voor het ontwerp van de verbouwing.

VDL en Marco Vermeulen presenteren plan ringvormig gebouw Eindhoven

Gisteren, 14:12

Industrieconcern VDL heeft een plan gepresenteerd voor een opmerkelijk woongebouw op de voormalige golfbaan Welschap in Eindhoven. Het ringvormige complex, een ontwerp van Studio Marco Vermeulen, biedt plaats aan drie- tot vijfhonderd woningen.

Renovatie en transformatie van Gentse patriciërswoning door Volt Architecten

Gisteren, 13:17

Volt Architecten heeft het oorspronkelijk middeleeuwse pand met respect voor zijn historische waarde gerestaureerd en het interieur getransformeerd tot een hedendaags functioneel kantoor voor verschillende culturele verenigingen.

College van Rijksadviseurs: kijk voor ruimtelijke investeringen naar 2100

46 minuten geleden

Zeespiegelstijging, klimaatverandering en demografische ontwikkeling vereisen juist na 2050 een ‘fundamenteel andere benadering’, schrijft het CRa.

Adviesraden: overheid geeft niet genoeg aandacht aan zwakke regio

Gisteren, 16:19

De inwoners van zulke gebieden ‘voelen zich niet gezien, laat staan begrepen’ en daar hebben ze ‘alle reden toe’, aldus onder meer de Raad voor de Leefomgeving.

Boek verschenen bij expositie aquarellen Liesbeth van der Pol

Gisteren, 15:28

In het boek neemt architect Liesbeth van der Pol de lezer mee in haar manier van denken, kijken en werken.

‘Nederlandse’ VN-Waterconferentie eindigt met 700 toezeggingen

Gisteren, 09:45

De afspraken lopen sterk uiteen, maar liggen vaak in het verlengde van duurzame doelen van de VN.

VolkerWessels haalt hogere winst over 2022

24 maart, 10:18

Bouwbedrijf VolkerWessels is er ondanks de sterk gestegen kosten voor materiaal en lonen in geslaagd 2022 met een hogere winst af te sluiten.

Kabinet wil sneller en meer klimaatbestendig laten bouwen

24 maart, 9:24

Overheden, vastgoedeigenaren en de bouwsector moeten bij nieuwbouw van huizen en gebouwen zo veel mogelijk rekening houden met klimaatverandering in de toekomst.

Ga naar het nieuws-archief