Blauw schuim: maak van grachtengordel beste openbare ruimte van Nederland

25 augustus 2017, 11:57

De zeventiende eeuwse grachtengordel van Amsterdam wordt internationaal geroemd en heeft dankzij zijn unieke ruimtelijke kwaliteiten inmiddels in tal van films gefigureerd. Maar wie zich als voetganger of fietser wel eens op de kades waagt, merkt dat de (geparkeerde) auto er nog altijd domineert. Dit zou helemaal anders moeten.

Wie Amsterdam voor het eerst bezoekt verwacht dat wandelen of fietsen over die beroemde grachtengordel een feest is. Het gebied staat toch op de werelderfgoedlijst van UNESCO? Maar wie er weleens komt, weet dat dit allerminst het geval is. Op de kades is langs de private trappen en stoepjes zo’n smal trottoir aangelegd dat je als voetganger elkaar niet kunt passeren zonder een stap op de rijbaan te zetten, daarmee het gevaar lopend aangereden te worden door een fietser, scooter of auto. En die fietsers zijn nauwelijks beter af, want zij delen de smalle rijbaan met auto’s, met alle ongemakken van dien. Eigenlijk de enige manier om plezierig over de grachtengordel te bewegen is met een boot.

Op tal van schilderijen en foto’s in de Amsterdamse musea is te zien hoe de kades er tot begin twintigste eeuw uitzagen. Het probleem is daarmee ook direct duidelijk: over de volledige lengte van de grachten is ondertussen een brede strook op de kade gereserveerd voor geparkeerde auto’s. Die zorgen er niet alleen voor dat je als voetganger of fietser het water nauwelijks ervaart, maar creëren vooral een heel smal straatprofiel. De groeiende populariteit en de bijbehorende druk op de openbare ruimte van de Amsterdamse binnenstad maken die situatie in toenemende mate onhoudbaar.

De oplossing is even eenvoudig als radicaal: draai deze publieke parkeervoorziening terug. Net zoals de bewoners en functionarissen van de grachtenpanden voor het begin van de twintigste eeuw hun koets met paarden niet voor hun deur maar elders stalden, zo kunnen de nu geparkeerde auto’s ook prima ergens anders ondergebracht worden. Op de binnenterreinen, in ondergrondse parkeergarages of in compacte drijvende geautomatiseerde parkeergarages, maar natuurlijk ook in grote parkeervoorzieningen buiten de binnenstad. Het beste zou zelfs zijn om in de parkeergarages vooral (elektrische) deelauto’s op te nemen.

Hoe de kades er zonder geparkeerde auto’s uit zouden zien, is nu al te bekijken in de wijk Sluseholmen in Kopenhagen, ontworpen door PPHP (voorheen Soeters van Eldonk Architecten). Het is een wijk die gezien kan worden als een doorontwikkeling van het plan voor Java-eiland van hetzelfde bureau. Het interessante aan Sluseholmen is dat de kades er volledig vrij zijn gehouden zonder de rijdende auto uit te sluiten. Doordat er op de kades geen rijbanen gedefinieerd zijn, werken ze als een soort langgerekte pleinen waar voetgangers en fietsers vrij baan hebben, en auto’s te gast zijn. Op de kades mag daarbij in basis niet geparkeerd worden, auto’s bewegen er alleen overheen om de ondergrondse parkeergarages te bereiken. Het is een geweldige openbare ruimte.

Ook in Nederland zijn er in verschillende steden grachten te vinden waar voor de geparkeerde auto geen plek meer is. In steden als Delft en Leiden is goed te zien wat voor ruimtelijke kwaliteit dit oplevert en welke mogelijkheden dit opent voor het gebruik van deze openbare ruimtes – met bankjes aan het water, en terrasboten voor café’s en restaurants. In de film The fault in our stars speelt een bankje aan een van de Amsterdamse grachten een hoofdrol, al zijn dergelijke bankjes in werkelijkheid nauwelijks te vinden. Hoe geweldig zou het zijn als die er wél te vinden zouden zijn!

Met het publiek maken van de kades kunnen ook de grachten zelf een publieker karakter krijgen. In enkele grachten zouden drijvende tuinen aangelegd kunnen worden – als een drijvende variant op de High Line – of ruimte gemaakt kunnen worden voor (tijdelijke) tentoonstellingen op pontons. De woonboten die hier en daar in de grachten liggen zouden vervangen kunnen worden door compacte, drijvende paviljoens met publieke functies.

Ook kan door het toevoegen van openbare aanlegplaatsen opnieuw vervoer van personen en goederen over het water plaatsvinden. Wie weleens een bootje heeft gehuurd en daarmee heeft rondgevaren over de grachten, weet hoe kort de afstanden over het water zijn en hoeveel plekken over het water te bereiken zijn. De grachten zijn er ooit natuurlijk ook voor ontworpen. Ze vormen een efficiënt gekromd grid. Ideaal voor watertaxi’s en kleinschalig goederenvervoer.

Nu de transformatie van de zuidelijke IJ-oever zijn voltooiing nadert, is het tijd dat het stadsbestuur van Amsterdam zich richt op de transformatie van de kades en grachten in de stad zelf. Het zal veel doorzettingsvermogen vereisen om de opgebouwde verworvenheden terug te draaien. Maar de ruimtelijke kwaliteiten van de grachten is zodanig dat die niet door private eigendommen bezet moeten blijven. De grachten behoren de stad toe en verdienen een openbare ruimte die eer doet aan zijn status als werelderfgoed. Nog beter: maak er een internationaal voorbeeld van hoe een eigentijdse openbare ruimte eruit kan zien. Pas dan vormt de grachtengordel werkelijk een visitekaartje voor de Nederlandse stedenbouw.

‘Blauw schuim’ is een (onregelmatig verschijnende) serie notities over de actuele ontwerppraktijk door Michiel van Raaij, hoofdredacteur van Architectenweb. De naam ‘Blauw schuim’ verwijst naar het materiaal waaruit veel schetsmaquettes worden gesneden. Net als bij een schetsmaquette wordt in ieder artikel in deze serie een ander idee uitgewerkt.

Trefwoorden

openbare ruimte column amsterdam michiel van raaij grachtengordel blauw schuim

1	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
2	Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend vrijdag, 19 april
3	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
4	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
5	Een sereen samenspel van villa’s in een groen landschap woensdag, 17 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Blauw schuim: zet in op groeiende kennisuitwisseling met Midden-Oosten en Azië

20 september 2017

Hyundai plaatst 100 elektrische deelauto’s in Amsterdam

6 oktober 2017

Groen licht voor parkeergarage Vijzelgracht

15 februari 2018

Blauw schuim: nog wachten op het digitale architectuurboek

25 oktober 2017

Blauw schuim: kwaliteit hoogbouw blijven bewaken in hoogconjunctuur

21 april 2017

Blauw schuim: architecten transformeren omringende disciplines

18 september 2013

Blauw schuim: van groei naar transities

17 oktober 2013

Blauw schuim: creëer schone lucht-routes naar OV-knooppunten

26 mei 2017

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Houten Makers’ KUbe van BIG is “onderwijs gestold in een gebouwde vorm”

3 uur geleden

BIG presenteert samen met uitvoerend architect BNIM en de University of Kansas School of Architecture & Design het ontwerp voor een nieuw onderwijsgebouw met een massief houten diagrid.

Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station

Vandaag, 14:50

De gemeente Den Haag wil in de komende jaren 2.250 tot 2.500 woningen, betere verbindingen en meer groen realiseren in het gebied rond het centraal station. Ook komt er voor 130.000 m² kantoorruimte en ruim 21.000 m² aan maatschappelijke functies.

DGBC publiceert whitepaper circulair ontwerpen op CO2-uitstoot

Vandaag, 13:49

Aan het begin van een bouwtraject kunnen ontwerpkeuzes bijdragen voor minder CO2-uitstoot. Om architecten te helpen bij deze keuzes maakte DGBC een whitepaper over ontwerpen op CO2-uitstoot en circulair ontwerpen

NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold

Vandaag, 13:19

De levensloopbestendige woning bestaat drie delen rond een centrale patio, die elk zijn uitwerkt als een paviljoen, gericht op een eigen activiteit als wonen en slapen. Het huis is opgebouwd uit geprefabriceerde gelamineerde houten constructies.

ASML wil grote vestiging op Brainport Industries Campus

Vandaag, 11:34

Chipmachinefabrikant ASML wil in de regio Eindhoven uitbreiden met het oog op de toekomst.

Organisaties werken aan praktijktoets aangescherpte MPG-eisen

Gisteren, 14:27

Veertien organisaties uit onder meer de ontwerp- en bouwsector gaan onderzoeken hoe de aangescherpte MPG-eisen voor 2025 kunnen worden geïmplementeerd in de praktijk.

IMF-bestuurder dringt aan op verdere afbouw hypotheekrenteaftrek

Gisteren, 13:36

Nederland kan fiscale en financiële stimulering van de woningmarkt niet gebruiken nu er een nijpend huizentekort is, stelt Paul Hilbers.

DNB: verduurzaming woningen blijft achter, maar geld geen probleem

Gisteren, 10:01

Verreweg de meeste Nederlanders hebben genoeg spaargeld of leenmogelijkheden om hun koophuis te verduurzamen, maar doen dit toch nog niet in groten getale.

Amsterdam gaat meer woningen voor ouderen geschikt maken

19 april, 1:49

De gemeente past bestaande seniorenflats op verschillende manieren aan om ouderen langer zelfstandig te laten wonen.

FNV: minister moet ingrijpen na censuur door bestuur TU Delft

19 april, 12:12

Volgens de vakbond ‘rommelt het aan alle kanten’ bij de universiteit, nu het bestuur daar ‘censuur toepast om een kritisch artikel in het eigen universiteitsblad Delta onder het tapijt te vegen’.

Ga naar het nieuws-archief