Inclusief is het nieuwe exclusief

1 november 2016, 18:18

Een eminente Nederlandse medisch wetenschapper vertelde me, tijdens een interview met hem over zijn ideeën rond de ideale omgeving voor onderzoek en onderwijs: “In de wetenschap zijn de ‘eenpersoonsproblemen’ inmiddels wel op. Wetenschappelijke doorbraken kunnen we alleen nog samen forceren.” Mensen samenbrengen om van elkaar te leren en elkaar te inspireren. Open deur, dacht ik aanvankelijk.

Niet dus. Eigenlijk is het een eenvoudig voorbeeld van wat in de managementwereld ook wel recombinante innovatie wordt genoemd. Hierbij worden bestaande inzichten, methodes en oplossingen op een nieuwe manier gerangschikt, met elkaar geconfronteerd of anders aan elkaar verbonden. Soms blijken ze in elkaar te grijpen als stukjes van een onverwachte nieuwe puzzel, soms stoot de ene een andere zomaar ‘out of the box’, soms bieden ze gewoon een frisse blik. De resultaten zijn vaak verrassend nieuw, soms zelfs revolutionair.

Ontwerpen voor kennisintensieve organisaties – of dat nou scholen, industrie, bedrijven, culturele instellingen, medische omgevingen of universiteiten zijn – draait om een centrale vraag: hoe schep je optimale ruimtelijke condities om dit soort kennisprocessen te accommoderen en hoe kunnen die ruimtelijke condities mee evolueren met veranderende werkwijzen?

Op werkvloerniveau is in de voorbije jaren al heel veel gebeurd. Activiteitgerelateerd werken, het nieuwe leren, de ontwikkeling van healing environments, interactieve musea; allemaal relatief recente innovaties op interieurniveau om mensen dichter bij elkaar te brengen, communicatie en betrokkenheid te vergroten en zodoende de creativiteit te stimuleren.

Aan de andere kant van het schaalspectrum hebben de monofunctionele ‘-centra’ en ‘-terreinen’ uit de modernistische stedenbouw plaatsgemaakt voor nieuwe visies waarin functies elkaar eveneens versterken door vermenging. En niet voor niets maakt daarom uitgerekend ‘de campus’ als ruimtelijk model furore. Een campus is – ik geef mijn persoonlijke definitie – een ruimtelijke idylle rond een thema, meestal kennis. Het is een meestal open omgeving, landelijk of steeds vaker zelfs (binnen)stedelijk, die een gemeenschap helpt concentreren en focussen dankzij het comfort van voorzieningen (wonen, groen, eten & drinken, sport & entertainment) en de relatieve vrijwaring van verstoring en afleidingen (auto’s, ruis, tijdverlies).

Stedenbouw en interieurontwerp lijken daarmee hun zaken aardig voor elkaar te hebben. Toch functioneren ze in het licht van fundamentele vermenging uitsluitend wanneer de tussenliggende architectuur specifieke waarden vertegenwoordigt. En daar blijkt nog belangrijk werk aan de winkel.

Neem als voorbeeld de veel geroemde Google Campus. Hier vormen strikt ontoegankelijke gebouwen geen verbinding, maar juist een barrière: de sterk afgeschermde werkvloeren staan nauwelijks interactie, laat staan uitwisseling toe tussen ‘insiders’ en ‘outsiders’. In het openbare gebied heerst het andere uiterste: hier mogen de outsiders de insiders observeren, theoretisch zelfs aanraken, maar dan wel tijdens hun minst onderscheidende bezigheden. Het tuinhek ontbreekt weliswaar, maar de voordeuren zitten potdicht.

Uitsluiting is een oeroude en hardnekkige architectonische reflex uit de tijd dat gebouwen primair dienden om te beschermen. Hoe houd ik ‘ze’ buiten? Maar wie écht wil ontwikkelen, zich wil spiegelen, scherpen, warmen of optrekken aan anderen, die wil zijn behuizing eerder zien als het verlengde van de omgeving. Die stelt intussen liever de tegenovergestelde vragen: hoe haal ik inspiratie naar binnen? En, wederkerig: waar ben ik welkom?

De grote opgave is om architectuur minder exclusief – letterlijk minder uitsluitend – te maken door haar aan te vullen en te verrijken met de tegenpool: inclusiviteit. Een verwelkomende architectuur die uitnodigend is voor nieuwsgierigen. En vanzelfsprekend is dit geen makkelijk pleidooi voor een utopie. Wel voor de ontwikkeling van nieuwe, heel doordachte architectonische strategieën, waarbij openheid niet ten koste gaat van veiligheid. Waar gastvrijheid in verhouding staat tot beheersbaarheid.

Stel je gebouwen voor die niet alleen ruimte innemen, maar ook ruimte bieden aan hun omgeving. Misschien niet voortdurend, maar wel door flexibele omhullingen die in staat zijn te wijken voor bijzondere gelegenheden of gewoon veranderen bij mooi weer. Grote serres en atria waarin plaats is voor publieke evenementen. Gebouwen waarin processen niet nabootsen wat er buiten gebeurt, maar ze als het ware laten oplossen in de levendigheid van hun omgeving. Gulle architectuur die de stad desnoods op eigen kracht tot een campus maakt. Maar dan een echte.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten en bestuurslid van de BNA. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

joost ector column

1	VDL en Marco Vermeulen presenteren plan ringvormig gebouw Eindhoven maandag, 27 maart
2	Rotterdam gaat aan de slag met stadionloos Feyenoord City 2.0 woensdag, 29 maart
3	Plan Sample gekozen voor blokken met 357 woningen Buiksloterham maandag, 27 maart
4	Postkantoor naast station Arnhem verbouwd en uitgebreid tot rijkskantoor vrijdag, 31 maart
5	Terrein industriële bakkerij Breda getransformeerd tot buurt met 330 woningen donderdag, 30 maart

Gerelateerde nieuwsberichten

De Gele Hesjes tegen de Groene Khmers

Het schaamteloze monument

Het nieuwe minimalisme

Geen druppel

Belgische toestanden

2022 in tien columns door Joost Ector

De goede kant

Plagiaat

Woonwensdenken

Joost Ector start als columnist op Architectenweb.nl

Fantastic Voyage

Bouw goed of bouw niet

Omdat het kan!

Geen Nazomerdagdroom

Dit komt niet vanzelf goed

Schouders onder World Expo Rotterdam 2025!

Help

Een (on)mogelijk overmorgen

Op naar een succesvolle crisis

Kleine openbaringen

De oplossing wordt het volgende probleem

Stronteigenwijs

Ook maar een mens

Ontwerpen tegen de eenzaamheid

Dividend und Verbrechen

2021 in tien columns door Joost Ector

Een zorg minder

Hoofdletter A

Architectural Masters of the Metaverse

Op blote knieën naar Groningen

Klein leed

Want ik geloof

Het bijna-gelijk van Baudet

Adopteer een leek

Liefde in beton gegoten

De tweede helft

Het ontroerendste gebouw dat ik ken

Faust in Canada

Ruimte als instrument

Tijdbom

De schijn van duurzaamheid bedriegt

De geruststellende domheid van slimme systemen

Het moet weer eens gezegd

Waarom springen we niet?

Smart

De Leefbare Stad

Architectuur van bijna niets

Laat je niet gek maken

Het eind van het begin

De erfenis van premier Halsema

Andere nieuwsberichten

Amsterdam schrijft tender uit voor woon- en werkgebied Havenstraatterrein

31 maart, 3:02

Het plan behelst 341 woningen, een basisschool, maatschappelijke en commerciële voorzieningen. Marktpartijen kunnen zich tot dinsdag 9 mei aanmelden, meldt de gemeente Amsterdam vrijdag.

Postkantoor naast station Arnhem verbouwd en uitgebreid tot rijkskantoor

31 maart, 12:01

Het pand gaat onderdak bieden aan de Belastingdienst, het Rijksvastgoedbedrijf en de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Kraaijvanger Architects en Karres en Brands verzorgen het ontwerp voor de verbouwing en uitbreiding van het pand.

Nanne de Ru en Hans Ibelings lanceren nieuwe uitgeverij

31 maart, 10:40

Fraaie en laagdrempelige boeken over architectuur en design, dat zijn de boeken die architect, ontwikkelaar en bouwer Nanne de Ru en architectuurhistoricus Hans Ibelings bij hun nieuwe uitgeverij Maas Lawrence willen uitbrengen.

West 8 wint prijsvraag voor park in Buenos Aires

31 maart, 9:04

Het park wordt gerealiseerd op een schiereiland tussen het centrum en de baai waaraan de Argentijnse hoofdstad is gelegen. Het park wordt voorzien van verschillende landschapstypen en ecosystemen.