Fort bij Vechten is hoogtepunt van Waterlinie

12 oktober 2015, 15:06

Op donderdag 8 oktober is het Waterliniemuseum Fort bij Vechten officieel geopend. Het fort, dat onderdeel is van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, is getransformeerd volgens een masterplan van West 8 en Jonathan Penne Architecten. Het museumpaviljoen is ontworpen door Anne Holtrop.

Tekst Robert Muis

"Een van de grootste infrastructurele werken die ooit is uitgevoerd in Nederland", zo duidt gedeputeerde Mariëtte Pennarts de Nieuwe Hollandse Waterlinie aan tijdens de opening van het nieuwe museum. Weinig mensen zijn zich bewust van dit militair verdedigingswerk, zegt Pennarts, doordat het grotendeels verborgen in het landschap ligt.

De Nieuwe Hollandsche Waterlinie is echter een 85 kilometer lang ingenieus systeem van dijken, sluizen en forten, een landschap met schootsvelden en inundatiegebieden, dat in de negentiende eeuw is gerealiseerd. Door een 3,5 kilometer brede strook onder water te zetten, kon de vijand op afstand worden gehouden.

Landschappelijke opgave
Het Fort bij Vechten, iets buiten Utrecht gelegen en een van de grootste en mooiste forten van de waterlinie, is vanuit cultuurhistorisch oogpunt waardevol. Hier kruist de Nieuwe Hollandse Waterlinie de Romeinse verdedigingslinie, de Limes, en om de hoek ligt castellum Fectio. De afgelopen decennia raakte het fort in verval, net als de rest van de linie.

Begin jaren 2000 werden plannen ontwikkeld om de linie te redden door haar nieuwe functies te geven, uiteenlopend van werkruimte tot kinderopvang. Het te renoveren Fort bij Vechten moest ruimte gaan bieden aan een waterliniemuseum, waarvoor West 8 en Penne Hangelbroek in 2006 een masterplan hebben gemaakt.

Tot de opdracht behoorde ook nieuwbouw voor de museale functie. "De opdrachtgever had verwacht dat we misschien een gebouw tussen de rijksweg en het fort zouden neerzetten, om de aandacht te trekken", vertelt Hangelbroek. "Maar we hebben de opdracht als een landschappelijke opgave willen zien. Ons idee was: het hele fort inzetten om uit te leggen wat de waterlinie inhoudt."

Ecologie en cultuur
In de loop der tijd hebben zich bijzondere plant- en diersoorten in en rond het begroeide fort gevestigd. Een belangrijk uitgangspunt bij het masterplan was om de wensen met betrekking tot cultuur en natuur samen te brengen, vertelt Hangelbroek.

"We hebben als het ware het fort verdeeld in een stuk dat geschikt is gemaakt voor de ecologische waarde en een stuk dat cultuurwaarde heeft. Een aantal gebouwen op het fort zijn bijvoorbeeld geschikt gemaakt als verblijfplaats voor de vleermuizen die hier zitten; andere zijn geschikt als tentoonstellings- of evenementengebouw gemaakt."

Een belangrijk ontwerpmiddel hierbij is de tachtig meter brede band, waarin het fort boven- en ondergronds is gereconstrueerd naar zijn originele, strak geometrische staat uit circa 1880. De strook strekt zich 450 meter lang uit over het landschap. Deze band maakt inzichtelijk hoe de oorspronkelijke opzet van het Fort bij Vechten was.

Voor een goede bereikbaarheid van het museum moest de ingang (over de gracht) worden verlegd naar de andere zijde van het fort. Daar is een smalle coupure gemaakt in de zes meter hoge, aarden verdedigingswal die het fort omgeeft. Deze nauwe snede en een smalle lange brug over de gracht maken de grootte en de functie van het verdedigingswerk voelbaar.

Museumpaviljoen
Volgens het masterplan moest het museumpaviljoen onderdeel van het ondergrondse gebouwenstelsel worden. Als locatie kozen de architecten het aardelichaam, waarin de kazernes met gemetselde voorgevel zijn gesitueerd. In 2010 werd voor het museumgebouw een wedstrijd onder jonge architecten uitgeschreven, die is gewonnen door Anne Holtrop.

Bij ontwerp van het paviljoen wilde hij werken met de hoogteverschillen waarmee ook de forten zijn gebouwd, vertelt Holtrop. "Ik heb op een kaart de hoogtelijnen bekeken en die doorgetrokken in de grond." Dat heeft een grillig gevormde patio in het aardelichaam opgeleverd. Daaromheen is het gebouw als een rechthoek getekend, direct achter de bestaande kazernes.

Sculpturaal in beton
Holtrop heeft gekozen voor uitvoering in beton, dat in een keer is gestort, inclusief leidingen, buizen en verlichting. "Ik wilde graag een monolithische uitstraling om een dialoog te creëren met de massieve gemetselde gebouwen van het fort. Daarnaast laat het de sculpturale vorm mooier uitkomen."

Bruin pigment in het beton zorgt voor een warmere uitstraling en, volgens Holtrop, voor steeds veranderende kleurschakeringen, afhankelijk van de invalshoek van het licht.

De tentoonstellingsruimten en het museumcafé liggen rond een groot atrium. Hierin is misschien wel het pronkstuk van het museum opgenomen. In de vloer is een vijftig meter lange betonnen maquette van de Nieuwe Hollandse Waterlinie opgenomen. Bezoekers kunnen hierin een sluizensysteem bedienen, zodat zij zelf kunnen ervaren hoe de verdediging van het land met behulp van water werkt.

Trefwoorden

fort vechten jonathan penne architecten west 8 anne holtrop fort bij vechten nieuwe hollandse waterlinie waterliniemuseum museum

1	‘Realiseer een tunnel van Amsterdam CS naar Noord’ zaterdag, 13 juli
2	Park Paviljoen De Hoge Veluwe is eigentijds landhuis woensdag, 17 juli
3	MVRDV ontwerpt Matrix I op Amsterdam Science Park maandag, 15 juli
4	Neutelings Riedijk ontwerpt theater en hotel UID Amsterdam woensdag, 17 juli
5	Amstellofts van Studio Prototype hebben heldere gevelritmiek maandag, 15 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

Elementen trotseren in vernieuwd Fort Pannerden

Winnaars NRP Gulden Feniks 2016 bekend

Museum Voorlinden opent zijn deuren

Restaurant op gerenoveerd forteiland

Nieuwe Hollandse Waterlinie mogelijk werelderfgoed

Bolvormige vogelobservatiepost in Waterlinie

Infanteriestelling Werk aan de Groeneweg hersteld

Bouw bezoekerscentrum eiland Pampus gestart

Gemeenten beschermen historische Waterlinie

Fort Everdingen wordt bierbrouwerij

Anne Holtrop ontwerpt Waterliniecentrum

Andere nieuwsberichten

ORGA ontwerpt basisschool volgens biofilische principes

Gisteren, 17:03

ORGA integreert de natuur in de onderwijsomgeving bij het ontwerp van basisschool De Verwondering in Almere.

Park Paviljoen De Hoge Veluwe is eigentijds landhuis

Gisteren, 15:06

Als centrale ontmoetingsplek op Het Nationale Park De Hoge Veluwe hebben De Zwarte Hond en Monadnock een groot paviljoen ontworpen dat er vanaf iedere zijde anders uitziet en bezoekers een serie van belevingen biedt.

Interieur door Hollandse Nieuwe biedt ontvangst op maat

Gisteren, 14:09

Het Amsterdamse kantoor van ‘executive search’-bureau Heidrick & Struggles heeft enige tijd geleden zijn intrek genomen in het NoMa-gebouw aan de Zuidas.