Verslag van bezoek aan vier scholen in Kopenhagen

30 april 2015, 16:30

Op initiatief van het Centrum voor Gezonde Scholen reisden 40 Nederlandse en 40 Vlaamse architecten en opdrachtgevers op 23 en 24 april af naar Kopenhagen om daar vier scholen te bezoeken. Architectenweb reisde met hen mee.

Tekst Michiel van Raaij

Op de laatste middag van de reis werd het binnen de groep even ongemakkelijk: de uitslagen van twee selecties werden bekend. Dat betekende dat twee bureaus blij konden zijn, maar een aantal andere bureaus een teleurstelling te verwerken hadden. In dit grote gezelschap reisden zowel architecten van de winnende als van de verliezende bureaus mee. Voor die laatste groep was het even slikken, om daarna toch de winnaars te feliciteren.

Al die selecties zijn zo kostbaar, verzuchten meerdere architecten, daar kun je er niet teveel van verliezen. Over de strategie om selecties te winnen liepen de meningen binnen de groep sterk uiteen. Binnen de kaders van de te vergeven opdracht verklaarde iedere architect op zijn eigen manier wel te zoeken naar een zo gezond mogelijk binnenklimaat – om hier inspiratie voor op te doen reisden al deze architecten en opdrachtgevers deze dagen naar Kopenhagen.

In de Deense hoofdstad bezocht het reisgezelschap twee basisscholen en twee universiteitsgebouwen. Tussendoor werd een debat gehouden.

Ørestad Skole
2.700 euro per vierkante meter

Op een smalle kavel in het nieuwe stadsdeel Ørestad heeft KHR Arkitekter een basisschool ontworpen voor bijna 900 leerlingen. Op een tweelaagse plint met bibliotheek is een school van zeven (!) lagen gerealiseerd. De vraag om het bouwvolume richting de naastgelegen villawijk af te laten lopen, heeft het architectenbureau ingezet om een getrapt volume te creëren waarin iedere laag zijn eigen schoolplein op hoogte heeft. Kinderen van verschillende leeftijden kunnen zo apart spelen.

De spectaculaire, gekartelde gevel met wisselende overhoekse ramen is ontworpen op de beleving van de kinderen. In de klaslokalen kunnen de kinderen in het lagere raam gaan staan. Het hogere raam ernaast is om daglicht diep de school in te brengen. Binnen zijn de wanden tussen de klaslokalen, en de grote open ruimtes daartussen, ook zoveel mogelijk van glas gemaakt. Als je één raam maakt en daar kijkt iemand doorheen – dat leidt af, stelt de architect. Een volledige glazen wand biedt echter overzicht en leidt daarom niet af. Voor minder klassikaal onderwijs zijn de hoeken van de klaslokalen helemaal open te vouwen.

De school is voorzien van een uitgebreid ventilatiesysteem dat op sommige plaatsen meer hoogte in het plafond nodig heeft – het plafond heeft hierdoor een ritme gekregen. De buitengevel is voorzien van binnenzonwering.

Wat gezondheid betreft heeft de gestapelde opbouw van het gebouw ook op een ander vlak dan het binnenmilieu zijn effect. Een luie buitentrap leidt van de straat naar de entree voor de school op de tweede verdieping. Van daaruit leiden verschillende ruime trappen naar de verdiepingen hierboven. De liften zijn uit het zicht gelaten – de kinderen worden hier echt gestimuleerd de trap te nemen.

Sydhavn Skole
2.100 euro per vierkante meter

Het havengebied ten zuiden van de binnenstad van Kopenhagen wordt momenteel stapsgewijs getransformeerd tot gemengd woongebied. Hier heeft JJW Arkitekter een basisschool ontworpen met eveneens pleinen op verschillende hoogtes. In tegenstelling tot de Ørestad Skole zijn de pleinen bij de Sydhavn Skole nadrukkelijk met elkaar verbonden. Van boven naar beneden worden de verbindende trappen steeds breder, tot deze een soort tribune vormt richting het water – waar de kinderen leren zeilen en kanoën.

Ook vanbinnen zijn de verschillende verdiepingen nadrukkelijk met elkaar verbonden. De school heeft maar liefst twee grote traptribunes. Hij is op dat punt beïnvloed door het werk van Hertzberger, gaf de architect toe. In het atrium hangt prominent een ranke trap.

Voor de school heeft JJW Arkitekter een eigen verlaagd plafond ontworpen op basis van een geperforeerde stalen golfplaat met isolatiemateriaal erop. In de klaslokalen wordt verse lucht via plafondventielen ingeblazen, in de vele open ruimtes tussen de lokalen in gebeurt dit via halfopen kolommen. In de zomer van 2015 wordt de school opgeleverd.

Faculty of Humanities
2.850 euro per vierkante meter

Op de nieuwe KUA2-campus aan de rand van de binnenstad van Kopenhagen heeft Arkitema Architects een oud universiteitsgebouw getransformeerd tot de Faculty of Humanities. Over de bestaande structuur van binnenhoven heeft het architectenbureau een aantal hogere schijven geprojecteerd die aan weerszijden uitkragen. Het middelste binnenhof is overkapt en ingericht als ontmoetingsplek en studiecentrum. Houten regelwerk filtert hier het daglicht en maakt deze ruimte tot een grote huiskamer.

Vanuit het overdekte binnenhof in het midden van het gebouw worden logisch de andere vleugels van het gebouw ontsloten. Lange vides en daglicht van boven verbinden de gangen op de verschillende niveaus met elkaar. Rond de deuren van de ruimtes is steeds veel glas toegepast, zodat snel te zien is wat erbinnen plaatsvindt. Op allerlei plaatsen heeft de architect het geabstraheerde motief van een boekenplank verwerkt, zoals in de plafonds en in de stalen gevelpanelen.

University College Zealand
1.800 euro per vierkante meter

In de jaren zestig is even buiten Kopenhagen de universiteitscampus Roskilde gebouwd. Aan de rand van deze groene campus heeft Henning Larsen Architects het University College Zealand ontworpen. Het project zal uiteindelijk uit vier volumes bestaan, die zo in een waaier bij elkaar staan dat de volumes elkaar aan de ene kant net raken terwijl ze aan de andere kant smalle tussenruimtes hebben. In de eerste fase zijn alleen de middelste twee volumes gebouwd.

Wat betreft zijn exterieur valt het gebouw wat tegen. De bakstenen gevel aan de hoofdweg op het zuiden en de glazen vliesgevel op het noorden zijn erg vlak en tonen weinig van wat er binnen gebeurt. Van binnen zit het universiteitsgebouw echter knap in elkaar. In het hoofdgebouw liggen de verdiepingen op verschillende manieren aan een gebouwhoog atrium, met volledig glazen binnenwanden en balustrades. Je kijkt overal dwars door het gebouw heen, verklaart de architect.

In dit gebouw wilde de opdrachtgever de dynamiek zo zichtbaar mogelijk maken, om studenten uit te nodigen niet in de buurt van hun kamer in Kopenhagen te studeren, maar echt iedere dag naar de campus te komen. Het gebouw lijkt op dat punt te scoren: de werkplekken die over de verdiepingen verspreid liggen, aan de balustrades en in de verschillende ruimtes, zijn overal volop in gebruik. In het tweede gebouwdeel levert deze ver doorgevoerde transparantie meer verrassende doorzichten op: de gymzalen in, en daar doorheen weer de lesruimtes in.

Alles is zichtbaar. Zelfs de docenten, die hebben een glazen ruimte middenin het gebouw gekregen. Volgens de architect was dat voor hen wel even wennen, maar waarderen ze inmiddels hoe eenvoudig studenten hen nu kunnen vinden.

Liever geen Design&Build
University College Zealand is volgens de architect een van de weinige projecten die Henning Larsen binnen een Design&Build-constructie heeft ontworpen. In dit contract heeft de aannemer de leiding en bij veel aannemers staat niet de kwaliteit maar de winst centraal, verklaart de architect. Op het vlak van de gekozen materialen en detaillering blijft dit project in de ogen van de architect daarom achter bij wat Henning Larsen ambieert. Bij een net opgeleverd universiteitsgebouw in een andere Deense stad heeft het bureau zelf de uitvoering kunnen begeleiden en daardoor echt een hogere kwaliteit kunnen realiseren.

Bij de rondleiding door de Sydhavn Skole vertelde de architect van JJW Arkitekter een vergelijkbaar verhaal. Een Design & Build levert in zijn ogen voor dezelfde prijs gewoon een lagere kwaliteit. Bij de betreffende school had de architect ook zelf de uitvoering begeleid en daarbij bewust met meerdere, kleinere aannemers gewerkt. Die zijn volgens hem beter aan te sturen dan grotere aannemers.

Vierkante meter-prijs
Aan het eind van de eerste dag vond onder gezamenlijke leiding van Architectenweb en Architectura een debat plaats tussen alle deelnemers aan de reis. Dit gebeurde in de Langelinie Pavillonen, met uitzicht op de beroemde zeemeermin van de stad.

Een belangrijk punt van discussie bleken allereerst de beschikbare budgetten voor scholenbouw te zijn. Kun je met de huidige vierkante meter-prijs nog wel een gezonde school ontworpen? Sommige architecten waren van mening dat je als architect, door slim te kiezen, altijd een gezonde school kunt ontwerpen. Bij een beperkt budget kan een schoolgebouw bijvoorbeeld kleiner gemaakt worden, of kan bespaard worden op afwerkingsmaterialen.

Andere architecten waren echter van mening dat er een ondergrens is. Voor minder dan duizend euro per vierkante meter is volgens hen eigenlijk geen gezonde school meer te ontwerpen. Voor de noodzakelijke verdiepingshoogte, te openen ramen of installaties is dan geen geld meer, vonden ze. Bij de opdrachtgevers – schoolbesturen, gemeenten, rijk – is volgens hen te weinig bewustzijn dat er aan de budgetten echt een ondergrens zit en dat bij een alsmaar hogere ambitie ook daadwerkelijk meer budget hoort.

In België zijn de budgetten iets hoger, werd door de Nederlandse architecten opgemerkt, maar de Belgische architecten zagen dat niet zo. De scholen die in België gerealiseerd worden zijn gemiddeld genomen ook een stuk kleiner dan de scholen in Nederland. Ook de Belgische architecten stelden daarom met de gehanteerde budgetten nauwelijks uit te komen.

België-Nederland
De vraag wat Belgische en Nederlandse architecten van elkaar kunnen leren zorgde ook voor veel discussie. De Nederlandse architecten keken met licht jaloezie naar het Belgische systeem van de Open Oproep, maar de Belgen zelf waren hier niet zo over te spreken. De afgelopen jaren hing hier immers ook een sfeer van vriendjespolitiek omheen. Dan lijkt het Nederlandse systeem in ieder geval opener en eerlijker. Ook kost de Open Oproep de deelnemende bureaus behoorlijk wat geld.

Op de vraag aan de Belgen wat zij van de Nederlanders konden leren bleef het, tot hilariteit van allen, even stil. Toen durfden de Belgen toch wel te zeggen dat de Nederlanders zeer creatief in hun ontwerpen zijn. De Nederlanders stelden veel van de Belgen te kunnen leren als het om de uitvoering van de projecten gaat. Belgische architecten hebben op dat punt wettelijk ook meer verantwoordelijkheid dan de Nederlandse architecten. Gezamenlijk is veel geleerd van de Deense architecten, die in de uitvoering van hun projecten echt naar zich toetrekken en zo bijzonder transparante en gezonde scholen weten te realiseren.

De studiereis naar Kopenhagen van het Centrum voor Gezonde Scholen is ondersteund door Caparol, Desso, Etap, Fermacell, Reynaers, Rockfon en Velux.

Trefwoorden

khr arkitekter michiel van raaij studiereis jjw arkitekter kopenhagen centrum voor gezonde scholen arkitema architects school henning larsen architects

1	Bureau B+B en Shift maken plan voor groene wijk in Rotterdamse Schiehaven-Noord woensdag, 22 juni
2	Winnaars Rotterdam Architectuurprijs 2022 bekend woensdag, 22 juni
3	Nieuwe Gezichten: Studio RAP donderdag, 23 juni
4	Winnaars Archiprix 2022 bekend maandag, 20 juni
5	Uitbreiding geeft poppodium Nieuwe Nor prominentere uitstraling maandag, 20 juni

Gerelateerde nieuwsberichten

Bögl vs. Vos: welk onderwijsgebouw is het gezondst?

Uitbreiding Beatrix College van architecten|en|en

Kleuterschool in en rond oud gemeentehuis Bonheiden

Atelier PRO ontwerpt nieuwbouw VCL in Den Haag

Een schoolgebouw met twee gezichten

Inkrimping school levert nieuw plein op

Nieuw campusgebouw voor Hogeschool Rotterdam

JHK rondt DO onderwijsgebouw Purmerend af

Russische schoolopdracht Nederlandse bureaus

Passiefmethode voor MFA en Brede School

Broekbakema realiseert frisse passiefschool

Nieuwe school volgt deels oude gebouwstructuur

Andere nieuwsberichten

Ensemble van ontvangstpaviljoens voor Brabantse natuurbegraafplaats

24 juni, 1:38

Voor een natuurbegraafplaats in de Brabantse Kempen heet architecten|en|en een ensemble van drie ontvangstpaviljoens ontworpen. De gebouwen zijn gerealiseerd van lokaal larikshout.

Eerste monografie van KAAN Architecten verschenen

24 juni, 11:32

In het boek Portraits zijn vijftien projecten van het Rotterdamse bureau opgenomen, waaronder de Hoge Raad in Den Haag, de rechtbank in Amsterdam en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen.

Wethouders Almere opgestapt om slechte resultaten Floriade

24 juni, 9:03

Donderdag werd bekend dat rekening moet worden gehouden met 33,8 miljoen euro aan extra kosten, vanwege de lage bezoekersaantallen sinds de opening.

Architectuurprijs Nijmegen 2021 voor Het Rijks en Jorismavo

23 juni, 10:15

De renovatie en nieuwbouw naar ontwerp van Mecanoo scoorde het hoogst in het oordeel van de vakjury. “Een rijke transformatie en een feest voor de gebruiker”, zo oordeelt de jury over het project.