THEMA: ZORG

Kopvol: ‘Ontwerp vanuit prototype kamers’

19 september 2013, 3:19

De beleving van de patiënt, daar begint zorgarchitectuur volgens kopvol architecture & psychology mee. Binnen het bureau, en dat is toch wel bijzonder, werkt een architect samen met een psychologe. Hierdoor is het bureau in staat ontwerp en onderzoek heel direct aan elkaar te koppelen.

Tekst Naomi Cheung San

“Het is niet de taak van architecten om muurtjes om mensen heen te bouwen. Met name in de zorg moeten architecten afwijken van het kwantitatieve programma,” zegt psychologe Tanja Vollmer van kopvol architecture & psychology. “Juist omdat in de zorg de gebruikers kwetsbaar zijn, kun je als architect een grote bijdrage leveren aan de manier waarop mensen zich voelen, iedere potloodlijn moet leiden tot een betere genezing”, vult architect Gemma Koppen aan.

Samen vormen Koppen en Vollmer kopvol architecture&psychology. Sinds de oprichting van kopvol, vijf jaar geleden, ontwikkelt het bureau de link tussen architectuur en onderzoek. Beleving is volgens kopvol een wisselwerking tussen mens en omgeving en vanuit die visie ondersteunt het architectenbureau de verbetering van de leefomgeving van patiënt en personeel. “Deze wisselwerking is niet esoterisch, maar gaat over wetenschap en empathie,”
zegt Vollmer.

Prototypes
Een veel gehoorde term in de wereld van de zorgarchitectuur is ‘Evidence Based Design’ (EBD): een manier van ontwerpen waarbij de effecten van de omgeving op de gebruiker wetenschappelijk bewezen zijn. Maar kopvol stelt dat veel van de onderzoeksinformatie rondom EBD onder meer vanwege de omvang en de complexiteit onbruikbaar is voor architecten.

“Door wetenschappelijke resultaten te vertalen in kwaliteitseisen en designcriteria, hanteren wij een taal waar een architect wél iets mee kan,”
vindt Vollmer. Koppen vult aan: “Deze criteria worden vervolgens ruimtelijk vertaald in prototypes. Een prototype ontstaat in de voorfase van het ontwerp. Hierin zijn cruciale facetten al ruimtelijk bepaald, maar hebben nog geen context. Als je vanuit de gebruiker denkt is dit een logische werkwijze.“

Ouder Kind Eenheid
In 2010 werd kopvol door de initiatiefnemers gevraagd om kwaliteitseisen op te stellen voor het zorggedeelte van het Prinses Maxima Centrum voor Kinderoncologie dat in 2016 in Utrecht gerealiseerd wordt. Het prototype wat hier onder meer uit voortkwam, werd door kopvol ‘Ouder Kind Eenheid’ (OKE) gedoopt. In de opgestelde uitgangspunten wordt ontwikkelingspsychologische kennis geïntegreerd in het ontwerp.

"Een kind met kanker heeft dag en nacht behoefte aan de nabijheid van zijn ouders. Op die manier kan het de ziekte verwerken en wordt het afgeleid van de pijn. Maar een kind moet ook gestimuleerd blijven in zijn autonome ontwikkeling, dit geldt vooral voor kinderen van boven de tien jaar. Kinderen moeten zich zelfstandig kunnen ontwikkelen”, vertelt Vollmer.

Hier ontstaat direct de vraag hoe je, als de ouder bij het kind slaapt (rooming-in), genoeg ruimte kunt creëren voor autonome ontwikkeling. Kopvol ontwikkelde daarom een flexibele kamer. Een kamer die visueel en akoestisch te scheiden is in een gedeelte voor het kind en een deel voor de ouder. ”Zo wordt de slaap van het kind, die belangrijk is voor het genezingsproces, bijvoorbeeld niet verstoord en biedt het privacy. De ruimte krijgt zelfs een werkplek voor de ouder die vaak al maanden druk is met ziekenhuisbezoeken”, aldus Vollmer.

Innovatie
De meningen van medisch specialisten, patiënten en ouders worden door kopvol vooraf, op een wetenschappelijke manier, onderzocht. Doordat het bureau al in een vroege fase van het ontwerpproces werkzaam is kan in een latere fase efficiënter worden gewerkt. “Behandelaars die eerst tegen het ‘rooming-in’ in combinatie met honderd procent één-bedkamers waren, begrepen door het prototype dat de behoeftes van de ouders en de ontwikkeling van het kind hierin optimaal ondersteund worden”, vertelt Koppen.

“In een kinderkankerziekenhuis is een patiënt niet alleen een patiënt, hij is kind en ouder ineen. Daarom zijn er meer vierkante meters nodig dan bij een standaard ziekenhuis.” Het prototype op basis van EBD heeft inmiddels investerende zorgverzekeraars overtuigd om vanuit een speciaal innovatiefonds de realisatie van de OKE’s te financieren.

Healing environment
Vollmer stelt dat het Prinses Maxima centrum gedefinieerd kan worden als een gebruikersspecifieke healing environment. “Niet elke patiënt is hetzelfde, daarom moeten architecten de tijd nemen om de beleving van de specifieke gebruiker te begrijpen. Veel uitgangspunten van het concept healing environment zijn bruikbaar, maar een bestaat een risico tot stereotypering van de patiënt.”

In de toekomst hoopt kopvol ook zelfstandig ontwerpen te realiseren. “Vooralsnog werken we nauw samen met architectenbureaus en opdrachtgevers om de standaarden voor zorggebouwen te vernieuwen en daarmee de basis voor een meer patiëntgerichte zorgarchitectuur te leggen.”

Trefwoorden

tanja vollmer healing environment zorg prototype evidence based design gemma koppen naomi cheung san ebd psychologie kopvol

1	Powerhouse Company wint prijsvraag Stationsplein Eindhoven donderdag, 15 juni
2	MVRDV ontwerpt laatste woontorens Wilhelminapier woensdag, 12 juli
3	KAAN Architecten ontwerpt nieuwe terminal Schiphol dinsdag, 12 september
4	V&D-complex Rokin krijgt oude karakter terug vrijdag, 23 juni
5	Powerhouse Company: ‘Wij werken vanuit onze kracht’ dinsdag, 25 juli

Gerelateerde nieuwsberichten

Opdrachtgever St. Antonius: “Niet opnieuw wiel uitvinden”

Proeftuin voor zorginnovatie geopend

Op weg naar een seniorvriendelijk ziekenhuis

a/d amstel: “Omgang met ziekenhuisorganisaties bepalend”

Hoofd master interieur: “Zorg kans voor interieurarchitect”

Architectenweb houdt Het Grote Zorgcongres

Historie Dordt zorgt voor oriëntatie en afleiding in ziekenhuis

Oogziekenhuis: "Hier kent iedereen de interieurarchitect"

Mecanoo en ZMC testen ontwerp schaal 1:1

CEANconsulting: ‘Zorginnovatie is een verplichting’

OPERA: ‘Iedere afdeling zijn eigen illustrator’

Philips Research: Technologie is slechts gereedschap

Terugblik op 10 interviews over patiëntenzorg

Andere nieuwsberichten

Acrobatiek binnen hoge wanden

22 maart, 4:55

Het theatertje is ontworpen door Overtreders W.

Woonhuis als langwerpig element op bosrijke kavel

22 maart, 2:27

Tot de genomineerden voor BNA Beste Gebouw van het Jaar 2019 behoort een woonhuis in het Brabantse dorp Schijf.

Timo de Rijk: 'Ontwerpers, wees niet te gauw tevreden over nu'

22 maart, 11:55

Zaterdag start in Design Museum Den Bosch een tentoonstelling over de periode 1963-1989, toen Nederland ook in zijn vormgeving een gidsland wilde zijn.

Daniel Libeskind spreekt over woede en verdriet in architectuur

21 maart, 3:12

Op woensdag 3 april is er een programma met de Pools-Amerikaanse architect in de vroegere Stadsschouwburg in Amsterdam.

Prijsvraag voor biodiversiteit in gebouwde omgeving

22 maart, 5:18

De provincie Utrecht reikt dit jaar voor de tweede keer de Groene Kroon uit.

Video: Thierry Baudet over architectuur

22 maart, 4:00

De voorman van Forum van Democratie, dat deze week de Provinciale Statenverkiezingen won, heeft een ongezouten mening over (moderne) architectuur.

Amsterdam wil Slotervaartziekenhuis in handen krijgen

21 maart, 10:06

Het Amsterdamse stadsbestuur wil een uitzonderlijke maatregel inzetten om ervoor te zorgen dat de gemeente het failliete Slotervaartziekenhuis in handen krijgt.

Zandvoort steekt vier miljoen in Formule 1

21 maart, 9:51

De gemeente zegt mee te willen werken aan een 'optimale bereikbaarheid' van het evenement en daarbij samen met partners te willen werken aan een structurele oplossing.