Blauw schuim: architecten transformeren omringende disciplines
18 september 2013, 18:16
Nu de werkgelegenheid in de architectuur met zo’n 60% is afgenomen, zoeken steeds meer architecten hun heil in andere disciplines. Met hun ontwerpersblik zullen zij die disciplines onvermijdelijk verrijken, misschien zelfs transformeren.
Was Gerrit Rietveld architect? Of was hij in de eerste plaats meubelmaker? En was Jean Prouvé productontwerper? Of toch ook architect? En hoe zat het met Le Corbusier? Was hij meer kunstenaar dan architect? Of was het omgekeerd? En hoe zit het met Ron Arad? Begonnen als designer, ontwerpt hij nu ook gebouwen. En hoe moeten we Daan Roosegaarde beoordelen?
Het eerste antwoord op de bovenstaande vragen is dat het er niet toe doet. Een ontwerper beweegt zich vrij in verschillende velden. Een ontwerper van een label willen voorzien is niet zo interessant. Identiteit is vloeibaar, noemde Roosegaarde het in Zomergasten. Ontwerp je een gebouw, dan ben je architect. Maak je een kunstwerk, dan ben je kunstenaar. Bedenk je een nieuw type snelweg, dan ben je civiel ingenieur.
Het tweede antwoord op de bovenstaande vragen volgt hieruit: naast talent is het ook een kwestie van opportuniteit. Wanneer een discipline tot bloei komt, op kunstzinnig en/of economisch vlak, dan trekt die ontwerpers uit andere disciplines aan.
De Stijl
De architectuur in Nederland beleefde dergelijke bloeiperioden in de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw, in de jaren zestig en zeventig, en in de jaren negentig en nul. Elk van deze perioden kent een sterke uitwisseling tussen architectuur en de disciplines daar omheen, van kunst tot wetenschap. Was Rietveld in een andere tijd geboren, dan was hij waarschijnlijk geen architect geworden.
Het interessante aan de toetreding van ontwerpers uit andere disciplines is dat zij bloeiperioden op kunstzinnig vlak een extra impuls geven. Theo van Doesburg heeft vlak voordat Rietveld zijn woonhuis in Utrecht ontwierp een woonhuis ontworpen dat als een prelude hiervan gezien kan worden. Het kan haast niet anders dan dat Rietveld dit ontwerp gezien heeft. Het ontwerp van Doesburg is helaas nooit gerealiseerd. Vanuit Rotterdam is er nu een initiatief om deze ontbrekende schakel in de architectuurgeschiedenis alsnog te bouwen.
Jaren nul
In de jaren negentig en nul kende opnieuw zo’n sterke uitwisseling tussen disciplines. De grootste vernieuwing van het vakgebied kwam/komt van bureaus die zich op de grensvlakken bewegen. Kijk naar bijvoorbeeld Zecc in samenwerking met Rolf.fr (architectuur en design vloeien in elkaar over), ZUS (architectuur/activisme/projectontwikkeling), DUS (architectuur/installatie/experiment), Powerhouse Company (van architectuur tot design) of Concrete (vanuit interieur nu ook architectuur).
Vanuit het idee dat architectuur vooruit wordt geholpen door ontwerpers die vanuit een andere achtergrond ook architectonische ontwerpen maken, is de bescherming van de architectentitel iets onzinnigs. Het is contraproductief. De aanstaande aanscherping van de architectentitel maakt het voor jonge architecten, pardon ‘ontwerpers’, bovendien onnodig moeilijk om een eigen architectenbureau te starten. Gunnen we hen geen enkele kans meer? Het is schandalig.
Het initiatief voor de wet was voor de recessie nog wel te begrijpen. De kwaliteit van teveel gebouwen was onder de maat. Maar de wet is door de tijd ingehaald. Wat er nu gebouwd wordt, is zoveel preciezer dan voorheen. Jonge architectenbureaus als Shift, Happel Cornelisse Verhoeven en Delva tonen overtuigend aan dat het hen aan vakmanschap niet ontbreekt. Het is hoog tijd dat de nieuwe wet op de architectentitel van tafel gaat!
Shake-out
Met de dubbele dip, die de architectuur in Nederland de afgelopen vier jaar heeft meegemaakt, heeft er een grote shake-out van architecten plaatsgevonden, waarschijnlijk de grootste shake-out in de geschiedenis. Waar komen die architecten terecht? In een korte serie hebben we dit bij Architectenweb deze zomer onderzocht. Een heel aantal architecten oriënteert zich op design, de aannemerij, de projectontwikkeling en de maakindustrie. Een enkeling wordt fotograaf, schade-expert of schilder.
Een volledig beeld is nog niet te schetsen, vooral ook omdat er veel schaamte bestaat over de noodgedwongen carrièreswitch. De disciplines waarin architecten toetreden zullen zij met hun ontwerpersblik echter onvermijdelijk veranderen. Dit zou weleens veel op kunnen leveren voor de kwaliteit van onze stedelijke omgeving. Een aannemer die de culturele dimensie van bouwen herkent, een projectontwikkelaar die de potentie van bestaande gebouwen haarfijn kan beoordelen… de toekomst zal leren wat deze shake-out uiteindelijk oplevert. Het zou weleens meer zijn dan we nu kunnen bevroeden. Zou er aan deze recessie uiteindelijk dan toch een silver lining
zitten?
‘Blauw schuim’ is een serie notities over de actuele ontwerppraktijk door Michiel van Raaij, hoofdredacteur van Architectenweb. De naam ‘Blauw schuim’ verwijst naar het materiaal waaruit veel schetsmaquettes worden gesneden. Net als bij een schetsmaquette wordt in ieder artikel binnen deze serie een ander idee uitgewerkt.