THEMA: DUURZAAMHEID

fUSE: “De schouders eronder”

3 juli 2013, 11:03

Duurzaamheid bekijkt architect Armand Paardekooper Overman van fUSE het liefst in brede zin. Het gaat om het samenspel van ruimtelijke kwaliteit, duurzame technieken en samenwerking. ‘Ruimsaam’, noemt hij dit.

Tekst Kirsten Hannema

“Het liefst zou ik zeggen dat duurzaamheid een vanzelfsprekend onderdeel is van een gebouw” zegt Armand Paardekooper Overman van fUSE. “Maar dat is het nog niet. Het probleem is niet dat opdrachtgevers onwillig zijn; het besef is er. De grote vraag is hoe je het uitgevoerd krijgt, als tijd, kosten en haalbaarheid eenmaal in het geding zijn. Daar moeten we nu onze schouders onder zetten.”

Paardekooper ziet duurzaamheid ‘slechts als een onderdeel van een groter geheel en proces’. Daarom heeft fUSE het begrip 'ruimsaam' geïntroduceerd. Dat staat voor drie dingen: ruimtelijke kwaliteit, duurzame technieken en samenwerking. “Op deze manier kunnen wij beter duidelijk maken wat wij nastreven: een integraal ontworpen, gezonde leefomgeving. Ik vergelijk het met de manier waarop natuurlijke systemen functioneren; alles, werkelijk alles werkt daarin op zeer intelligente manier samen.”

‘Ruimsaam’ – Faculteit Civiele Techniek en Geowetenschap
Aan de hand van het ontwerp dat fUSE (in een team met OIII, VHPS, TG, ABT, Deerns, Grontmij en de TUDelft)
heeft gemaakt voor het te renoveren faculteitsgebouw Civiele Techniek en Geowetenschap, legt Paardekooper uit hoe je ‘ruimsaam’ ontwerpt. “Ruimtelijke kwaliteit heeft het gebouw al – het is ook een jong monument. Aan ons de taak om die kwaliteit niet aan te tasten maar te benutten en te versterken.”

“De enorme massa van de betonconstructie zetten we onder meer in voor warmte-koudeopslag en de overdimensionering van de uitkragende delen om extra volume toe te voegen. Op andere plekken halen we juist vloeren weg om ‘longen’
in het gebouw te creëren die onderdeel zijn van het ventilatiesysteem. De horizontale geveldelen worden voorzien van PV-panelen die als zonwering fungeren. En bovenop het gebouw maken we een ‘energiedak’ met water, wind en zon.”

Ruimsaam omvat ook het bouwproces. Voor dit project hebben de architecten in de faculteit een atelier ingericht, waar in slechts vier maanden tijd met alle betrokken partijen een programma van eisen is opgesteld en uitgewerkt tot een ontwerp. “Wij zien het proces ook als onderdeel van de duurzame cycli” legt Paardekooper uit.

“En deze manier van werken smaakt naar meer; alles gaat veel sneller, iedereen begrijpt elkaar meteen, je creëert draagvlak voor je project… er ontstaat echt meerwaarde door als team te werken. Neem de constructie. Een student die de nieuwe constructie in een BIM-module heeft doorgerekend kwam op het atelier langs en met zijn input hebben we de constructie geoptimaliseerd zodat we straks 20 procent minder materiaal gebruiken.”

Net zo intelligent als de natuur – biodiversity institute
In Noord-India werken fUSE en BRIO (Mumbai) aan een biodiversity institute, een onderwijs-
en kennisinstituut over de flora en fauna in de Himalaya. “Onze opdrachtgever wilde een gebouw ‘in harmonie met de omgeving’. We hebben om ons heen gekeken en geconstateerd dat in de traditionele leefwijze de duurzaamheid al besloten ligt. Daar zijn we dus mee verder gegaan; we hebben geprobeerd de omgeving zo min mogelijk aan te tasten en te werken met lokale technieken en innovatie vanuit eigen traditie.”

Het instituut is supercompact en ligt deels in een helling, zodanig gepositioneerd dat de wind er dwars doorheen kan waaien. Zodoende is er geen mechanische ventilatie nodig. Het regenwater wordt opgevangen, gebruikt en gefilterd voordat het weer terug in de natuur stroomt. En doordat het van de helling afstroomt wordt er ook nog energie mee opgewekt, zodat geen dieselgenerator nodig is. Daarnaast wordt energie gehaald uit PV-panelen. Voor de isolatie worden geperste kokosmatten gebruikt, en ook het natuursteen is een lokaal materiaal. Enkel de massieve beton constructie is niet makkelijk afbreekbaar. Paardekooper: “Mede vanwege de kans op aardbevingen hebben we ervoor gekozen een constructie te maken die honderden jaren meekan.”

Geen gebouw ‘als een thermofles’
– School in Vleuten De Meern
Past het werken met duurzaamheidscertificaten ook in de ruimsaam-aanpak? Paardekooper: “BREAAM vind ik een goede houvast. Dat gaat niet alleen over energie maar ook over ruimtelijke kwaliteit. Maar er zijn ook systemen die ik als beperkend ervaar, zoals dat voor Frisse Scholen. Als je die eisen strikt doorvoert krijg je een gebouw als een soort thermosfles. Bovendien gaat er veel geld in installaties zitten, dat je niet meer kunt besteden aan de ruimtelijke kwaliteit waaronder bijvoorbeeld daglicht of akoestiek.”

De architect werd met dit probleem geconfronteerd toen hij een opdracht kreeg om in Vleuten De Meern een school te ontwerpen. Met de nodige creativiteit wist de architect de regels op te rekken. De vluchtroutes werden om het gebouw heen gelegd als terrassen. Daaraan liggen de klaslokalen die bij mooi weer volledig geopend kunnen worden, waardoor de school in een openluchtschool verandert. Het klimaatsysteem schakelt dan automatisch uit.

Over vijftig jaar ligt de nadruk niet meer op duurzaamheid, denkt Paardekoper. Maar niet alle problemen zijn daarmee opgelost. “Dan hebben we het over gezondheid. Straling bijvoorbeeld, daar houden we nu nog geen rekening mee. Uiteindelijk droom ik van een gebouwde wereld die net zo mooi en intelligent is als de natuur.”

Trefwoorden

duurzaamheid ruimsaam biodiversity institute faculteit civiele techniek en geowetenschap fuse armand paardenkoper overman tudelft delft

1	Interview met Francine Houben over de coronacrisis: 'We moeten naar beloopbare en befietsbare steden' dinsdag, 26 mei
2	Chinees dorp nieuw leven ingeblazen door team NEXT architects vrijdag, 22 mei
3	Depot Boijmans leeg gepresenteerd tijdens 'zilveren opening' maandag, 25 mei
4	Post-corona toerisme dinsdag, 26 mei
5	Meer uitstraling voor vernieuwd gemeentehuis Putten maandag, 25 mei