Het Grote Duurzaamheidscongres inspirerend
6 juni 2013, 12:14
Het Grote Duurzaamheidscongres dat Architectenweb op 4 juni heeft gehouden in Zuidpark Amsterdam was bijzonder inspirerend. De dag bleek een goede mix van sprekers met visies, ambities en hoopgevende ervaringen uit
de praktijk.
Duurzaamheid is een breed en soms weinig zeggend begrip. Zoals Thomas Rau stelde: het is meer dan een groene wand of een houten gevel. Voor werkelijke duurzaamheid moeten we in grotere verbanden en op de lange termijn denken. Nogmaals Rau: “We moeten naar een fundamenteel ander systeem.” Circulair en levenscyclus
Thomas Rau zette met zijn openingslezing de toon voor de dag. Met veel humor, maar niet minder met scherpe inzichten, die het publiek ongetwijfeld aan het denken hebben gezet. Hij maakte duidelijk dat we naar een circulaire economie moeten. De huidige lineaire economie betekent een verbruik van grondstoffen, waarbij door snelle innovaties producten zelfs vóór het einde van hun levenscyclus al tot afval worden verklaard. Over afvalbedrijven, zelfs als die recyclen, was hij zeer kritisch. Deze ‘grondstoffencrematoria’ werken mee aan een optimalisering van de lineaire economie. Daarentegen stelt Rau voor om te zorgen dat we de grondstoffen behouden. Gebouwen, bijvoorbeeld, moeten gezien worden als tijdelijke opslagplaatsen van grondstoffen. Stalen balken, kozijnen, armaturen, alles kan elders worden gebruikt als het niet meer nodig of bruikbaar is in de huidige ‘opslag’. Het is belangrijk, zegt Rau, dat daarbij de onderdelen niet meer ‘anoniem’ zijn. Weten wat er in een gebouw is toegepast, bemoeilijkt rigoureuze vernietiging en vergemakkelijkt hergebruik. Zo heeft zijn architectenbureau voor het gemeentehuis Brummen een materialenpaspoort opgesteld.
Demontabel en evolutionair
Als magazijnen van herbruikbare grondstoffen moeten gebouwen demontabel geconstrueerd zijn. Daarbij moet rekening worden gehouden met de levenscyclus van verschillende onderdelen. Het casco kan langer meegaan dan de inbouw, die weer minder snel zal worden vervangen dan de inrichtingselementen, et cetera. Op de levensduur van die onderdelen kan het materiaalgebruik (met verschillende levenduur) worden aangepast. Niel Slob en Saman Mohammadi (Draaijer+Partners en TU Delft), die een overeenkomstig standpunt hebben, wijzen op een ander voordeel. Als onderdelen met een verschillende levenscyclus onderling los te koppelen zijn, maakt dat het gebouw dat ook op lange termijn functioneel is. Juist het probleem bij het bestaande onroerend goed, zo stellen ze, is dat een merendeel niet kan reageren op de voortdurend veranderende vraag. Een gebouw moet niet als een maatpak voor de (eerste) gebruiker worden gemaakt en ook het duurzaamste gebouw bij oplevering is na een aantal jaren achterhaald. Ze stellen ‘evolutionair’ vastgoed voor, dat demontabel, flexibel en aanpasbaar in grootte is. “Een gebouw hoeft niet perfect te zijn”, zegt Mohammadi, “maar moet kunnen mee-evolueren met de technische mogelijkheden en de behoeften.” Van eigendom naar dienst
Als we in het circulaire model gaan gebruiken in plaats van verbruiken, waarom zou de gebruiker dan ook eigenaar moeten (of willen) zijn? Wie reist met de trein wil geen hele trein kopen en evenmin voor het energieverbruik betalen. De reiziger wil alleen de dienst ‘vervoer’ betalen. Is het dan niet vreemd, stelt Rau, dat we een tablet kopen en vervolgens stroom moeten betalen om het apparaat te laten werken. Of dat we licht willen en daartoe armaturen moeten kopen? “De eerste grote aanbesteding was ‘er zij licht’, en niet ‘er zij lampen’”, aldus Rau. Hij stelt voor om alleen voor de ‘performance’ te betalen, waarbij de producent eigenaar blijft van het product. Dat heeft als extra voordeel dat de productkwaliteit verbetert, omdat elke reparatie voor rekening van de producent komt. Voor de huisvesting van RAU heeft het bureau een dergelijk contract met Philips: ‘Pay per lux’. Ook tijdens het debat kwam regelmatig ter sprake dat de bouwsector teveel vasthoudt aan het oude ‘kostprijs plus’-model. Een van de deelnemers trok de vergelijking met de digitale wereld, waar voor de consument de waarde zit in de toevoeging en niet het materiaal: hij betaalt voor de emotie (muziek, film) en niet voor de drager (schijfjes). Slob en Mohammadi zien mogelijkheden in het ‘leasen’ door de gebouwgebruiker van diensten die leveranciers en beleggers aanbieden, van een WKO tot het installatiepakket. Volgens hun is de kans dan minder groot dat producten na gebruik tot afval verworden. Om het denken op langere termijn te bevorderen, moet volgens de twee in de bouwsector nauwer worden samengewerkt, met bijvoorbeeld geïntegreerde contracten.
Samenwerking
Hoe belangrijk samenwerking is bij het verwezenlijken van een duurzaam gebouw, bleek uit de workshops. Christa de Vaan en Filique Nijenmanting (Arup) gingen met het publiek in gesprek over de samenwerking bij DBFMO-contracten en in hoeverre dit bijdraagt aan de duurzaamheid van het gebouw. Aan de hand van het project DUO, waarbij op deze manier is gewerkt, lieten ze zien hoe door samenwerking in een vroeg stadium en kosten-batenanalyses over langere periode duurzame oplossingen zijn gerealiseerd. Ook in de verhalen van architect Vincent van der Meulen (Kraaijvanger) over het Stadskantoor Venlo en architect Huib van Zeijl (Équipe) over het kantoorgebouw Proyecto Roble werd duidelijk dat door samenwerking van meet af aan goede eindresultaten worden behaald. In het bouwteam+ dat voor Proyecto Roble is samengesteld - waarin alle partijen, van aannemer tot leverancier en adviseur deelnamen – kon iedereen meteen mogelijkheden en onmogelijkheden op tafel leggen. Het mooie was dat daardoor voor sommige partijen ook het plezier in het werk werd vergroot, vertelt Van Zeijl. “Doordat de timmerman meteen kon zeggen dat een andere oplossing beter was, had hij het gevoel dat hij zijn vakmanschap kon aanspreken”, gaf hij als voorbeeld.
Plezier
In zijn lezing benadrukte Rau al het belang van plezier, onder meer in het werk. In duurzaamheidsdiscussies wordt vaak de nadruk gelegd op het beperken van onze voetafdruk, maar dat is volgens hem niet de essentie. Of zoals Michael Braungart het zegt: we moeten het leven vieren. Ook in de natuur komt overvloed voor. Braungart – als grondlegger van Cradle to Cradle een goede keynote speaker op de dag – legde nog maar eens uit dat we niet hoeven te minderen, maar veeleer moeten zorgen dat wat we doen positieve effecten heeft. Duurzaamheid is geen kwestie van moraal, aldus Braungart, maar draait om kwaliteit, innovatie en schoonheid.