Kirsten Hannema

Een biënnale zonder publiek

17 maart 2020, 13:35

“Kortzichtig en ongelukkig” noemt Ole Bouman het besluit om de opening van de architectuurbiënnale in Venetië naar 29 augustus te verplaatsen, in een opiniestuk dat de voormalig directeur van het Nederlands Architectuurinstituut publiceerde op website ArchDaily. Natuurlijk, hij begrijpt dat het nu niet handig, zo niet onmogelijk is, om fysiek bij elkaar te komen.

Maar hij ziet de crisis ook als een kans van jewelste, die de biënnale moet benutten, om de creativiteit van architecten los te laten op de “alomtegenwoordige nieuwe ruimtelijke toestand”. Daarbij stelt hij zich onder meer de vraag of we met elkaar niet veel teveel reizen, ook naar dit soort culturele festivals.

Maar is dat de kern van deze crisis? Gaat het er niet vooral om dat er sneller gereageerd moet worden op dergelijke uitbraken, wat in Europa niet gebeurd is? En over de vraag hoe infectie voorkomen kan worden?

“Juist in deze tijden is het van belang om na te denken hoe we op een biologische en gezonde manier voedsel kunnen produceren”, zei Winy Maas tijdens de perstour langs de markthal-in-aanbouw in de Taiwanese stad Tainan, waar ik twee weken geleden –getooid met een mondkapje en desinfecterende handgel – aan deelnam. Hij verwees naar het feit dat de corona-uitbraak vermoedelijk zijn oorsprong heeft op de markt in de Chinese stad Wuhan, waar dode en levende dieren, en (illegaal) wild verkocht en voor je neus geslacht worden in dicht opeengepakte stalletjes. Hier zou het coronavirus van door vleermuizen geïnfecteerde dieren op de mens zijn overgesprongen, net als bij de SARS-uitbraak in 2003.

Het ondersteunt het idee dat we een gezondere veeteelt en vleesverwerking moeten organiseren, en – omwille van het klimaat – overstappen naar een meer plantaardig voedselpatroon. De boerenmarkt in Tainan is gericht op groente en fruit en kan, als radertje in een groter logistiek beeld, bijdragen aan de verandering in de voedselproductie. Maar in hoeverre is het een opgave voor architecten?

Charlie Clemoes van architectuurplatform Failed Architecture ziet de biënnale ook als onderdeel van een groter probleem en stelt de retorische vraag: moeten we ‘m niet helemaal afblazen? Hij vindt dat we de gelegenheid moeten aangrijpen “om serieus na te denken over het doel en de waarde van internationale creatieve evenementen” – en al die andere festivals, congressen en vakanties op de lange bucket list die het leven soms lijkt.

Al voor de corona-uitbraak verkeerde Venetië in een crisis, door de ‘toeristenplaag’ en overstromingen. Clemoes stelt voor om het geld en de energie die nu in – op toeristen gerichte – culturele evenementen worden gestopt in bestaande lokale kennis en in activisme te investeren. Als alternatief voor de fysieke biënnale zouden de resultaten met behulp van telecommunicatietechnologie gedeeld kunnen worden. Dat er veel mogelijk is, blijkt nu we gedwongen omschakelen naar thuiswerken en -onderwijs, met behulp van videoverbindingen en online colleges.

How will we live together? De vraag die curator Hashim Sarkis als biënnale-thema koos, krijgt met terugwerkende kracht een profetische lading. Niet toevallig koos hij bureaus die zich al bezighouden met vragen die nu op tafel liggen: de impact van toerisme op steden, het optrekken van al dan niet tastbare muren tussen bevolkingsgroepen.

Tegelijk past de architectuur bescheidenheid. De crisis kent een ruimtelijke kant; dat voelt iedereen die verplicht in een klein appartement moet blijven, dat zie je als je buiten op lege pleinen staat. Maar architect is geen vitaal beroep, en zoals George Brugmans, directeur van de IABR verklaarde: “we zijn slechts een biënnale, op dit moment zijn er andere prioriteiten.”

De voorstellen van Bouman en Clemoes zijn evenwel prikkelend. Is er een biënnale denkbaar die zonder publiek gehouden wordt? Een biënnale in quarantaine? Een biënnale waarin drie maanden op het hier en nu gereflecteerd wordt, waarna de resultaten in virtuele ruimtes, of op locaties in de deelnemende landen getoond worden? Want dat het evenement in augustus alsnog doorgaat, lijkt mij onwaarschijnlijk.

Kirsten Hannema is architectuurcriticus en schrijft voor diverse media waaronder De Volkskrant. Ze is hoofdredacteur van het Jaarboek ‘Architectuur in Nederland’ en was gasthoofdredacteur van de uitgave van architectuurtijdschrift A+U (jan. 2020) over de Nederlandse architectuur in het afgelopen decennium.

Trefwoorden

column kirsten hannema

1	Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde maandag, 15 april
2	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
3	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
4	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
5	Een sereen samenspel van villa’s in een groen landschap woensdag, 17 april

Een biënnale zonder publiek

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Nieuw gebouw met laboratoria en kantoren voor Leiden Bio Science Park

Mecanoo transformeert voormalig concertgebouw in Schotse Perth tot museum

Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend

MoederscheimMoonen ontwerpt nieuw bewegingscentrum voor zorglandgoed

Amsterdam gaat meer woningen voor ouderen geschikt maken

FNV: minister moet ingrijpen na censuur door bestuur TU Delft

Gelderland wil 12.000 huizen bouwen bovenop bestaande daken

Zeeland investeert miljoenen in wonen, wegen en leefbaarheid

De Jonge: invoering Omgevingswet tot nu toe ‘rustig en stabiel’

Amsterdam verbiedt bouw nieuwe hotels