Moshé Zwarts

I.M. Moshé Zwarts (1937-2019)

16 december 2019, 11:26

Een vrije geest en een doener, nuchter maar onconventioneel en tegendraads als het moest. Begin deze maand is architect Moshé Zwarts op 82-jarige leeftijd overleden. De bevlogen en markante medeoprichter van ZJA Zwarts & Jansma Architecten streefde in zijn werk altijd naar verbetering op basis van rationeel onderzoek.

De meest recente renovatie van De Kuip, waarbij het befaamde voetbalstadion in Rotterdam onder meer van een dak werd voorzien. Metrostation Wilhelminahaven in de Maasstad, het Nederlands paviljoen op de Wereldtentoonstelling van Sevilla in 1992 en het lightrailstation aan de Beatrixlaan in Den Haag (ook wel bekend als ‘de Netkous’).

Het is maar een greep uit de talloze projecten van een van de meest succesvolle architectenbureaus in Nederland van de afgelopen dertig jaar. En dat voor een man die pas op 52-jarige leeftijd voor het eerst een eigen bureau oprichtte, samen met de 22 jaar jongere Rein Jansma – een zoon van Zwarts’ vriend Arie Jansma, in wie Zwarts veel talent herkende.

Nieuw Schiphol
Zwarts studeerde in 1963 cum laude af bij de opleiding bouwkunde, aan wat destijds nog de TH Delft heette. Hij deed dit met een ontwerp voor Nieuw Schiphol. “Om het ontwerp van de luchthaven, die in zijn plan drie miljoen bezoekers moest verwerken, werkelijk doelmatig te maken liet hij de computers van de TU Delft en de Leidse Universiteit 48 uur rekenen aan de beste ligging van de gates, de routes en de beste transportmethode van de mensen. Hij was de eerste die computers voor een bouwkundig ontwerp inzette”, meldt Zwarts & Jansma in zijn In Memoriam.

“Dat kan als typerend voor Moshé’s denkwijze gelden: nuchter, maar onconventioneel, als het moet tegendraads en taboedoorbrekend, en altijd op basis van rationeel onderzoek naar verbetering streven. Hij omschreef zichzelf als een optimist voor wie de voordelen van technologische vernieuwing, wetenschap, hygiëne en rationele planning onomstotelijk vast stonden. Zijn optimisme omvatte ook het menselijk vermogen zichzelf te ontwikkelen, en door het verwerven van kennis en cultuur betere levensomstandigheden te bewerkstelligen voor zichzelf en anderen.”

Zijn eerste baan vond Zwarts bij het Shell Plastics Laboratorium in Delft, waar hij onderzoek deed radicale vernieuwing van woningbouw en in het HBC-systeem – een lichtgewicht bouwsysteem met kunststof – een eigen methodiek ontwikkelde. Zoeken en experimenteren waren kenmerkend voor Zwarts’ manier van werken, hij ging er ook mee door toen hij lector en later buitengewoon hoogleraar werd aan de TU’s van Eindhoven en Delft.

Zwaluwstaartkubus
Zwarts nam deel aan prijsvragen en ontwierp meubelen, verlichtingsornamenten en objecten als de zwaluwstaartkubus. In 1971 leerde hij de toenmalige tiener Jansma kennen. “Rein was een briljante jongen en ik kon goed met hem overweg. Hij is een echte autodidact”, vertelde Zwarts in 2009 aan AWM, het vroegere magazine van Architectenweb.

Hij haalde zijn pensioen als hoogleraar niet. Nadat hij in 1987 samen met Jansma een prijsvraag voor een benzinestation had gewonnen (het ontwerp werd niet uitgevoerd), richtte het duo drie jaar later een eigen bureau op. De oprichters werden wel Professor Zonnebloem en Lampje genoemd, ook al omdat Jansma een nieuwsgierige en begaafde man was – die zijn titel als architect op basis van zijn loopbaan verdiende, overigens, hij is er nooit in afgestudeerd.

Zwarts & Jansma Architecten was al gauw succesvol en groeide uit tot een bureau met zo’n vijftig medewerkers. Op de vraag waarom zijn firma het zo goed deed bij grote opdrachtgevers als Rijkswaterstaat, antwoordde Zwarts tien jaar terug in AWM: “We zijn vriendelijk tegen opdrachtgevers in beschouwen ze niet als onze vijanden. Hoe vervelend ze soms ook zijn, we proberen aan hun wensen te voldoen. Je bent geen vrije kunstenaar die even bepaalt wat er gebeurt en die theorie belangrijker vindt dan een gebouw.”

In 2009 trad Zwarts op 72-jarige leeftijd terug uit zijn bureau, hoewel hij daarna nog regelmatig op de burelen in Amsterdam was te vinden. Hij ging reizen met zijn vrouw Minke en voer regelmatig uit met zijn geliefde motorboot David.

Plaquette
Dit jaar werd op zijn initiatief een plaquette onthuld op het centraal station van Amsterdam, waarin het falen van de Nederlandse overheid bij de opvang van teruggekeerde Joden uit de Duitse concentratiekampen na de Tweede Wereldoorlog wordt gememoreerd. Zwarts overleefde samen met zijn ouders Bergen-Belsen en hij zou zich voor altijd de koude ontvangst in de catacomben van het station herinneren, ook al was het toen nog geen acht jaar oud.

Voor zijn kleinkinderen schreef Zwarts in 2007 een vuistdik geïllustreerd boek dat een beeld geeft van zijn geschiedenis als mens, denker en ontwerper. “Zijn aandacht gaat naar verandering en vooruitgang, naar auto’s en verdwenen spelletjes, naar onderwijs en feminisme, naar huishoudelijke apparaten en mode en de ontwikkeling van de computer”, meldt ZJA Zwarts & Jansma.

“Naar alles wordt gekeken met een intense en betrokken blik, nuchter maar onderzoekend, kritisch en soms met de stellige mededeling dat iets klinklare onzin is. Aan het eind van zijn leven wilde hij zijn manier van kijken en denken, zijn ervaring en herinnering doorgeven aan zijn familie, kinderen en kleinkinderen.”

Moshé Zwarts (1937-2019) is op 4 december overleden.

Trefwoorden

overlijden rein jansma in memoriam moshe zwarts zja zwarts & jansma architecten zwarts & jansma architecten

1	MVRDV en Mecanoo bij finalisten in architectuurcompetitie voor ‘landmark’ woensdag, 7 mei
2	Cityförster en Atelier Gram ontwerpen woontoren met collectieve voorzieningen voor Tirana woensdag, 7 mei
3	Tijdelijke remise Museumtramlijn Amsterdam met verrassende ornamentiek dinsdag, 6 mei
4	Evenwichtige woonomgeving op voormalig fabrieksterrein Van Besouw Goirle dinsdag, 6 mei
5	Architectenweb organiseert Avond met De Zwarte Hond woensdag, 7 mei

Gerelateerde nieuwsberichten

Architect Rein Jansma overleden

24 april 2023

ZJA ontwerpt sporthal bij Park Groot Schijn in Antwerpen

27 februari 2024

Moshé Zwarts treedt terug uit Zwarts & Jansma

25 mei 2009

Renovatie voor beeldbepalende kas Hortus Botanicus Amsterdam

17 oktober 2019

Nationaal Bevrijdingsmuseum opgeblazen tot hoogste punt

9 mei 2019

Team ZJA wint tender verbouwing Amsterdam Centraal

18 september 2017

Erik Smits treedt toe tot directie ZJA

23 november 2022

Toon alles

Gerelateerde podcasts

TechArchitect

Gesprek met Jack Bakker en Kay Oosterman over de volgende stappen in parametrisch ontwerpen

25 maart 2021

Andere nieuwsberichten

Video: het MIX-paviljoen in zijn groene omgeving

Gisteren, 15:24

Het omliggende landschap maakte integraal deel uit van het ontwerp, dat MIX architectuur voor zijn kantoor maakte. Na een paar jaar begint dat landschap te groeien en bloeien; Stijn Poelstra legde het paviljoen met landschap vast in een video.

De Hemelse Tuin van Studio Valkenier is een veelzijdige stadslandbouwboerderij

Gisteren, 13:41

In Amsterdam-Oost heeft Studio Valkenier een voormalige kinderboerderij getransformeerd tot een educatieve, duurzame en inclusieve stadslandbouwboerderij voor iedereen : De Hemelse Tuin.

Gevel Sombra-paviljoen door MVRDV beweegt mee met de zon

Gisteren, 10:51

Op de tentoonstelling Time Space Existence in Venetië opent zaterdag het Sombra-paviljoen. De gevel van het door MVRDV ontworpen paviljoen beweegt mee met de zon; de panelen openen of sluiten zich afhankelijk van de stand van het hemellichaam.

Het Nederlands paviljoen in Venetië als inclusieve sportbar

Gisteren, 10:16

Hoe kan architectuur sociale normen uitdagen en ruimten creëren voor nieuwe vormen van samenleven? Dat is de vraag die het Nieuwe Instituut stelt met ‘Sidelined: A Space to Rethink Togetherness’, de inzending voor de Architectuurbiënnale in Venetië.

Woningcorporaties dreigen met juridische stappen om kabinet aan afspraken te houden

Gisteren, 16:20

Het bevriezen van de huren van sociale huurwoningen heeft grote gevolgen juist voor woningzoekenden en huurders, stelt vereniging voor woningcorporaties Aedes.

Kamernet: studentenkamer is ruim zes procent duurder dan vorig jaar

Gisteren, 12:27

Amsterdam is de duurste studentenstad om in te wonen.

Herstel ‘onveilige’ vloer waterschapskantoor kost ruim tien miljoen

Gisteren, 11:24

Het Waterschap Rijn en IJssel heeft besloten alle vloeren van het hoofdkantoor in Doetinchem te renoveren, omdat ze onveilig zouden zijn.

Nationale Parken: kabinet laat ons vallen met schrappen financiering

7 mei, 4:18

De Nationale Parken vinden dat het kabinet “alle grenzen van redelijkheid en fatsoen overschrijdt” door de financiële bijdrage vrijwel volledig in te trekken.

Aedes: zo’n 140 corporaties schrappen investeringen

6 mei, 4:59

Meer dan de helft van de woningcorporaties moet een deel van de investeringen schrappen als gevolg van de huurbevriezing die het kabinet heeft aangekondigd. Dat verwacht corporatiekoepel Aedes.