Het voormalige VROM-gebouw in Den Haag

Jan Hoogstad

Het Unilever-gebouw in Rotterdam

Uitbreiding van De Doelen in Rotterdam

De Westerlaantoren in Rotterdam

Het voormalige VROM-gebouw in Den Haag

Jan Hoogstad

Het Unilever-gebouw in Rotterdam

Uitbreiding van De Doelen in Rotterdam

De Westerlaantoren in Rotterdam

Architect Jan Hoogstad (88) overleden

8 oktober 2018, 12:15

In zijn woonplaats Rotterdam is op 88-jarige leeftijd architect Jan Hoogstad overleden. Dat heeft het door hem opgerichte bureau Ector Hoogstad Architecten maandag bekendgemaakt. De architect van onder andere het voormalige VROM-gebouw in Den Haag en het Unilever-gebouw in Rotterdam (beide uit 1992) overleed op woensdag 3 oktober.

Hoogstad, die op 29 juni 1930 is geboren in Rotterdam-Zuid, behoort tot de belangrijkste naoorlogse architecten van Nederland. Hij behoort tot de generatie van architecten die door hun belangstelling voor stedelijke cultuur de grote schaal niet schuwden en naar een rationele en filosofische onderbouwing van het ontwerpen zochten.

Centraal in Hoogstads oeuvre stonden zijn ideeën over de werking van ruimte op de mens, een thema dat Hoogstad zijn leven lang trouw is gebleven.

Tot zijn voornaamste werken behoren het Ministerie van VROM in Den Haag (1992); het Unilever-gebouw aan het Weena in Rotterdam (1992); de schouwburg in Hengelo (2001); het AKN-gebouw in Hilversum (2000); de Hogeschool voor Muziek en Dans in combinatie met de uitbreiding van De Doelen in Rotterdam (2000); het Wilminktheater in Enschede (2008) en de Westerlaantoren in Rotterdam (2012).

Voor zijn grote verdiensten werd Jan Hoogstad benoemd tot Officier in de Orde van Oranje Nassau en kende de gemeente Rotterdam hem de Laurenspenning toe.

In Memoriam van Jan Hoogstad door Ector Hoogstad Architecten:

Jan Hoogstad werd op 29 juni 1930 geboren in Rotterdam Zuid. Hij groeide op tussen paarden en zandtrechters. Het waterbouwbedrijf van zijn ene grootvader was betrokken bij het uitgraven van de Waalhaven. Zijn andere grootvader had een handel in zand en grind.

Toen in mei 1940 de Duitsers de haven van Rotterdam bombardeerden keek Hoogstad vanaf het dak van zijn ouderlijk huis toe waar de bommen vielen en hoe de binnenstad in vlammen opging. In zijn eigen werkplaats, achter in de tuin, maakte hij modellen van oorlogsschepen en jachtvliegtuigen waarbij grammofoonnaalden als geschuttorens dienden. Dat was zijn manier om de oorlog te verwerken.

Hoogstad was voorbestemd om in het familiebedrijf te komen werken, een bedrijf dat als een van de eerste transportbeton in productie had genomen. Maar Hoogstad wilde liever jachtenbouwer worden. Zijn ouders gaven hem die ruimte en lieten hem eerst naar de Ambachtsschool en vervolgens naar de HTS gaan. Op de HTS kreeg Hoogstad het advies om de opleiding tot architect aan de Academie voor Bouwkunst te volgen, net als nu toen ook al een duaal traject: In zijn familie waren tot dan toe geen architecten, ‘dat kwam op Zuid niet voor’.

’s Avonds kreeg Hoogstad les van de architecten waar hij overdag voor werkte zoals J.H. van den Broek, H.A. Maaskant, W. van Tijen en G.Th. Rietveld. Als jongetje van negen jaar had hij gezien hoe Rotterdam aan puin werd geschoten, als architect in opleiding leverde hij een belangrijke en omvangrijke bijdrage aan de wederopbouw van zijn stad. In de jaren vijftig werkte Hoogstad voor Herman Bakker. Een architect die een duidelijk stempel op de wederopbouw van Rotterdam heeft gedrukt. Op het bureau van Bakker tekende Hoogstad onder meer de Maastorenflat en de Leuvenflat uit.

Eigen architectenbureau
In 1959 richtte Hoogstad zijn eigen architectenbureau op. Zijn eerste opdracht was een kantoor voor zijn vaders bedrijf aan de Brielselaan. In zijn vroege werken is de belangstelling voor de ruimtelijke werking en het gevoel voor sferen al evident, zoals zichtbaar in de villa voor dokter Teng in Lombardijen (1965) met zijn contrastrijke gevels en de wisselwerking tussen de verschillende ruimtes.

In de jaren zestig en zeventig nam Hoogstad regelmatig deel aan prijsvragen. Voor het stadhuis in Amsterdam (1967) kreeg hij de vijfde prijs en voor Centre Pompidou in Parijs (1971) een eervolle vermelding. In 1973 won hij de besloten prijsvraag voor het Wereldhandelscentrum in Rotterdam. Hoogstad beschouwde dat ontwerp als het beste dat hij ooit maakte, het werd echter niet uitgevoerd. De eerste prestigieuze opdracht die Hoogstad kreeg - een winnend prijsvraagontwerp dat wel werd uitgevoerd - was het stadhuis in Lelystad (1976-1984). In dit markante gebouw besteedde Hoogstad nadrukkelijke aandacht aan klimaatbeheersing, een thema dat in de architectuur steeds belangrijker zou gaan worden.

Stedenbouw
Naast architectuur hield Hoogstad zich ook bezig met stedenbouw. In de loop van de jaren zeventig constateerde hij dat het wederopgebouwde Rotterdam veel te wijds van opzet was; de binnenstad zwom als het ware in de ongevormde ruimte. De Studie Waterverband (1973-1979) was een plan voor de verdichting van de binnenstad waarbij hij de beleving van de voetganger als uitgangspunt nam. Het plan behelsde een wandelroute met woningbouw langs het water tussen de Rotte en de Maas. Een deel van plan is uiteindelijk uitgevoerd.

In de jaren zeventig en tachtig vormde Hoogstad met Carel Weeber, Wim Schulze en Aat van Tilburg Architectenbureau HWST. Nadat Weeber in 1987 vertrok, begon het bureau uiteen te vallen. In 1991 richtte Hoogstad een nieuw bureau op dat vanaf 1991 onder de naam Hoogstad Architecten opereerde. In 2002 droeg Hoogstad zijn bureau over aan Joost Ector en Max Pape, waarna hij zich geleidelijk uit het bedrijf terugtrok. Zijn bureaus hebben vrij veel succes gehad, wat volgens Hoogstad te danken was aan de synthese van een filosofische en een praktische instelling.

De belangstelling voor filosofie had hij van huis uit meegekregen. Bij zijn ouders stonden Jacob van Lennep en de Confessiones van Augustinus in de boekenkast. Deze belangstelling heeft Hoogstad altijd gehouden, maar nooit hield hij een ‘zweverig architectenverhaal’, want daar had hij ‘vreselijk de pest aan’. Hoogstad vond dat een architect moet zorgen dat hij binnen de financiële grenzen en binnen de gestelde tijd blijft.

Door zijn streven naar een rationele onderbouwing van zijn ontwerpen werd Hoogstad tot de rationalisten gerekend. Iets waarmee hij het nooit helemaal eens kon zijn. Hoogstad zocht naar de wisselwerking tussen praktische instelling en een filosofisch verhaal. “Ik heb de rationele opgave altijd gevoelswaarde toegedicht. Dus als ze me voor een rationalist houden, dan is dat voor de helft waar.”

VROM
In 1988 kreeg Hoogstad de opdracht voor het voormalige Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) in Den Haag. Tot dan toe het grootste gebouw in Nederland bestaande uit vijf kantoorschijven met daartussen grote glazen serres waar 3000 ambtenaren werkten. In dit gebouw paste Hoogstad voor het eerst het serreconcept toe. Een concept dat nog vaak in zijn werk zou terugkeren.

Het was een on-Nederlands gebouw dat liet zien dat Hoogstad over allerlei zaken groots en structureel nadacht. Het ministeriegebouw werd Hoogstads magnum opus; hij verwierf er internationale bekendheid mee. De opdracht voor recente transformatie tot Rijkskantoor ging aan hem voorbij, wat hij zeer betreurde. Door OMA, als architect voor de transformatie geselecteerd, werd hij zijdelings betrokken bij de planvorming. Het uiteindelijke resultaat stelde hem desalniettemin teleur.

Na het gebouw voor VROM volgden onder meer het hoofdkantoor van Unilever aan het Weena in Rotterdam (1992); de schouwburg in Hengelo (1993-2001); zijn eigen penthouse aan de Westerkade in Rotterdam (1995); het AKN-gebouw in Hilversum (1995-2000); de Hogeschool voor Muziek en Dans in combinatie met de uitbreiding van De Doelen in Rotterdam (2000); het Wilminktheater en de bètafaculteit op de Universiteit Twente, beide in Enschede (2003-2008) en de Westerlaantoren in Rotterdam (2012).

Grote schaal
De meeste ontwerpen kenmerken zich door een grote schaal en op geometrische schema’s gebaseerde plattegronden, gevels en volumes. Toch dacht Hoogstad bij het ontwerpen in eerste instantie in sferen, omdat hij geloofde dat de behoefte aan geborgenheid de basis van alle architectuur is. De mate van geborgenheid bepaalde de ene keer dat hij een expressief gebouw en de andere keer een introvert gebouw ontwierp. Dat was een bewuste keuze waar hij met zijn opdrachtgevers over sprak. Met lezingen over architectuur en emotie reisde Hoogstad als lid van de International Academy de hele wereld over.

In 1990 publiceerde hij zijn ideeën daarover in Ruimtetijdbeweging. Prolegomena voor de architectuur. Hoogstad beschouwde ruimte, tijd en beweging als onlosmakelijk, als ‘ruimtetijdbeweging’. Ruimtelijke werking is sterk met emotie verbonden. Dat bleek wel toen hij vertelde hoe hij ooit de Notre-Dame in Parijs - door een vrij lage doorgang - betrad en het koor hoorde zingen. Hij hield er geen droge ogen bij. Dát was voor hem de kracht van ruimtelijke werking. Gedurende zijn lange en indrukwekkende carrière heeft Hoogstad er altijd naar gestreefd om de ruimte in dienst van de mensen zijn werk te laten doen.

Trefwoorden

jan hoogstad overlijden ector hoogstad architecten

1	Zeven architectenbureaus ontwerpen eerste woningen De Suikerzijde maandag, 15 april
2	‘Stoere dame op hoge hakken’ model voor gevel pand P.C. Hooftstraat woensdag, 17 april
3	Woontoren Nova in De Binckhorst rondt de transformatie Maanplein af woensdag, 17 april
4	Marc Koehler Architects presenteert ensemble van zes gebouwen in Buiksloterham donderdag, 18 april
5	Een sereen samenspel van villa’s in een groen landschap woensdag, 17 april

Gerelateerde nieuwsberichten

Ector Hoogstad geeft voorzet voor Unilever 2.0 aan het Weena

27 maart 2018

Oude VROM-gebouw grondig vernieuwd door OMA

31 oktober 2017

Rijkskantoor Rijnstraat aangepast na klachten ambtenaren

9 oktober 2018

Column

Het eind van het begin

6 november 2018

Nieuwe partners en stek voor Ector Hoogstad Architecten

8 mei 2019

Toon alles

Andere nieuwsberichten

Nieuw gebouw met laboratoria en kantoren voor Leiden Bio Science Park

Gisteren, 15:55

Naar verwachting wordt op het Leiden Bio Science Park eind deze maand gestart met de bouw van Nexus Labs & Offices. Ector Hoogstad Architecten is verantwoordelijk voor het ontwerp.

Mecanoo transformeert voormalig concertgebouw in Schotse Perth tot museum

Gisteren, 14:41

Het Perth Museum, dat is gericht op de lokale en Schotse historie in brede zin, biedt onder meer onderdak aan de Stone of Scone. De belangrijkste steen uit de geschiedenis van Schotland is ondergebracht in een beeldbepalend eiken meubel.

Porseleinen Toren in ontwikkelgebied Nieuw Delft officieel geopend

Gisteren, 11:35

De door Orange Architects ontworpen toren markeert de entree van de nieuwbouwwijk Nieuw Delft vanaf de westzijde. De toren biedt plek aan 85 woningen en een 200 vierkante meter omvattende horecaruimte.

MoederscheimMoonen ontwerpt nieuw bewegingscentrum voor zorglandgoed

Gisteren, 09:25

In opdracht van zorginstelling Ipse de Bruggen heeft MoederscheimMoonen Architects een nieuw bewegingscentrum ontworpen voor landgoed Hooge Burch in Zwammerdam. Bio-based materiaalgebruik en energieneutraliteit zijn uitgangspunten bij het ontwerp.

Amsterdam gaat meer woningen voor ouderen geschikt maken

Gisteren, 13:49

De gemeente past bestaande seniorenflats op verschillende manieren aan om ouderen langer zelfstandig te laten wonen.

FNV: minister moet ingrijpen na censuur door bestuur TU Delft

Gisteren, 12:12

Volgens de vakbond ‘rommelt het aan alle kanten’ bij de universiteit, nu het bestuur daar ‘censuur toepast om een kritisch artikel in het eigen universiteitsblad Delta onder het tapijt te vegen’.

Gelderland wil 12.000 huizen bouwen bovenop bestaande daken

Gisteren, 10:03

De provincie Gelderland denkt dat er komende vijf jaar 12.000 huur- en koopwoningen bijgebouwd kunnen worden door optoppen.

Zeeland investeert miljoenen in wonen, wegen en leefbaarheid

18 april, 4:31

Zo komt er van 2025 tot en met 2027 jaarlijks 3 miljoen euro beschikbaar voor het verbeteren van de bestaande woningvoorraad en het versnellen van de woningbouw.