Joost Ector

Pudding mislukt?

6 februari, 9:00

De regisseur heeft – toen de afloop eenmaal vaststond – duidelijk gekozen voor de invalshoek van het menselijk drama. Begeleid door stemmige muziek zagen we Herman Hertzberger in de documentaire ‘The Proof of the Pudding’ worstelen met de toekomst van zijn structuralistische meesterwerk, het voormalige hoofdkantoor van Centraal Beheer in Apeldoorn. Na jaren van leegstand durft een ontwikkelaar een poging tot transformatie naar wonen te wagen. Die mislukt. Gedesillusioneerd kuiert Herman in een straat bevolkt door pianospelende man, vrouw met boodschappentas op fiets en meisje met ijsje naar huis. “We kunnen de wereld herbergzamer maken. Maar dan moeten we dat wel doen.”

Sneu. Vanzelfsprekend hadden we de inmiddels eenennegentigjarige architect een andere afloop gegund. Beelden van gelukkige bewoners die genieten van de zon op de ruime balkons van hun creatief ingerichte woningen en die blakend van trots met elkaar staan te buurten in de interne straten terwijl in hetzelfde shot gekookt, vergaderd en geklust wordt. Zoiets. Eeuwig zonde dat de structuralistische belofte van grenzeloze flexibiliteit en herbergzame architectuur het heeft moeten afleggen tegen de rigiditeit en het gebrek aan empathie van het grote geld. Hè verdomme, dat kortzichtige rendementsdenken ook altijd.

Grote kans dat u, wanneer u de documentaire heeft gezien, bereid was om deze heldere verhaallijn te omarmen. Dan heeft u een ontroerende film gezien. Zelf leek me dat geen bevredigende voorstelling van zaken. Misschien doordat ik de situatie vanuit meerdere perspectieven herken; als architect van transformaties, als (particuliere, incidentele) opdrachtgever, als lid van een welstandscommissie en als loyale secondant van een oude meester. Ik zag geen keurig geregisseerd lineair verhaal, maar een schimmenspel. Ik zag intrigerende interactie tussen actoren met heldere en minder heldere belangen, met formele en verborgen agenda’s. Stuk voor stuk professionals die hun rollen met overgave maar bedachtzaam speelden en natuurlijk voor de camera het achterste van hun tong niet lieten zien. Het echte verhaal is vermoedelijk complexer, maar daardoor ook boeiender. En minder uitzichtloos.

Laten we het eens vanuit het lijdend voorwerp bekijken. Het gebouw heeft de pech op de verkeerde plek te staan. Elders had het weliswaar ook een verduurzamingsslag moeten ondergaan, maar daarna gewoon vooruit gekund als hip open multi tenant werkgebouw met gemeenschappelijke voorzieningen. Nu rest als enige oplossing een functieverandering. Daarvoor meldt zich een overmoedige marktpartij, gespecialiseerd in transformaties naar wonen. Dus wordt het wonen. Geen voor de hand liggende keus voor een gebouw dat openheid en gemeenschappelijkheid als belangrijkste kenmerken draagt. Waarvan de maatvoering enerzijds gigantisch is en anderzijds uitgesproken knus, zogezegd, met onderin penibele daglichttoetreding tot gevolg.

Dat weet de architect natuurlijk zelf ook. Maar hij kan niet anders dan meewerken en is al lang blij dat hij zelf aan de bal kan blijven. Zo wordt de wens de vader van de gedachte: het gebouw was altijd al voorbestemd om te worden getransformeerd – en dus kan dat ook. En wel in een zo min mogelijk gewijzigde vorm, want dat levert het sterkst mogelijke bewijs van het gelijk van weleer. Hij ontkomt er niet aan, want hij kan onmogelijk loslaten, dat hij zodoende zijn dierbaarste kind in liefde dreigt te smoren.

Ontwerpende hulptroepen worden ingevlogen om een eind te maken aan die dodelijke omhelzing. Geen gemakkelijke opgave en misschien ook niet vrij van eigenbelang, maar de taak wordt vanuit een onverdacht architectonisch geweten ingevuld. Met tough love. ‘Snoeien om te bloeien’ lijkt het devies. Of dat dan de juiste bezweringsformule is komen we vooralsnog niet te weten, want de stekker gaat eruit. De zekerheid zelve komt ten val. Maar dit is niet de slotakte van het drama; het is nu slechts pauze.

Het veld ligt weer open. Het faillissement zal de waarde van het pand herijken. De gemeente heeft bovendien nu eerste recht van koop op het gebouw en zal daar gezien het cultuurhistorische belang niet van afzien. Ze kan bovendien, mits ze het doordacht benadert, een nieuwe reeks aan scenario’s faciliteren. Er kunnen nieuwe functies in de mix, zoals ouderenhuisvesting, zorg en onderwijs; spannende combinaties waarvoor alleen overheden de juiste garanties kunnen bieden, zoals er nog wel meer knoppen zijn waar alleen zij aan kunnen draaien.

Het vangnet van de monumentstatus is tijdig opgespannen. Toch snapt iedereen, zeker nadat de architect de noodzaak ervan zelf heeft blootgelegd, dat er vrijheden moeten worden genomen. Dat bevriezing de houdbaarheid niet verlengt en dat alle partijen zullen moeten meegeven. Het gebouw zelf zal dat, vanuit zijn diepste wezen, graag doen; het wil zelf ook verder. Zijn geestelijk vader had onvoldoende begrepen – en dat is hem niet aan te rekenen, want de fout is begrijpelijk en wordt vaker gemaakt – dat hij zijn hand niet meer hoeft vast te houden. Want dit gebouw is sterk genoeg om op eigen kracht te overleven. Let maar op.

Joost Ector is architect-directeur van Ector Hoogstad Architecten. Voor Architectenweb schrijft Joost Ector iedere maand een column, waarin hij ontwikkelingen die van invloed zijn op het architectenvak van duiding voorziet.

Trefwoorden

herbestemming proof of the pudding column centraal beheer transformatie ahh apeldoorn renovatie herman hertzberger joost ector documentaire

1	Woontorens The Grace worden lager dan gepland vrijdag, 26 april
2	NOAHH presenteert opgeleverde Villa Vaartjes in Almere Oosterwold dinsdag, 23 april
3	Den Haag deelt ontwikkelvisie voor gebied rond centraal station dinsdag, 23 april
4	Rijksmonumentaal Jachtslot Mookerheide heropend na restauratie door 1meter98 maandag, 22 april
5	Studio Modijefsky ontwerpt koekmakerij als wonderwinkel woensdag, 24 april

Pudding mislukt?

Trefwoorden

Best gelezen

Gerelateerde nieuwsberichten

Andere nieuwsberichten

Woontoren voor jongeren op Oostenburg vormt roestbruin accent langs het spoor

EU Mies Award 2024 voor studiepaviljoen Technische Universiteit Braunschweig

Sofie De Caigny nieuwe voorzitter Commissie Omgevingskwaliteit en Cultureel Erfgoed Rotterdam

Podcasts en publicatie over realiseren ruimtelijke kwaliteit bij stedelijke ontwikkeling

Woontorens The Grace worden lager dan gepland

Tweede Kamer neemt nieuwe huurwet aan

Brabant gaat door met stikstofaanpak en ziet op termijn ruimte

Kamer wil ‘tochtkorting’ voor huurder slecht geïsoleerde woning

Provincie Friesland en gemeenten weer op één lijn over woningbouw

Vastgoedadviseur: winkelleegstand binnensteden loopt op