Duinlandschap over combinatie van zeewering en casino voegt nieuwe openbare ruimte toe aan Middelkerke

Een zeldzaam integraal plan, zo kun je het ontwerp van DELVA Landscape Architecture & Urbanism en architectenbureau ZJA, in samenwerking met OZ en Bureau Bouwtechniek, voor Silt Middelkerke wel noemen: de integratie van een nieuwe zeedijk met een uitgebreid casino met restaurant en evenementenruimte, met een nieuw duinlandschap dat daaroverheen ligt, en een hotel dat daar als een landmark bovenuit torent.

Bewegend over de boulevard zie je het al van ver opdoemen: de nieuwe duin die oprijst uit het strand en het gebogen silhouet van het hotel erbovenop. Ten opzichte van de woongebouwen eromheen, die een strakke wand langs de kust vormen, ligt het project een stuk naar voren, echt op het strand. De vormgeving van het geheel maakt die bijzondere positie helemaal waar: de vloeiende vormgeving waarin duinlandschap en architectuur met elkaar versmelten; het houten diagrid dat het hotel transformeert tot een abstracte landmark.

Vanaf het einde van de negentiende eeuw heeft op deze plek in Middelkerke, halverwege Oostende en Westende, een casino op het strand gestaan. Het was het enige gebouw aan de Belgische kust dat buiten de feitelijke zeewering was gebouwd. Toen de wens ontstond om het casino te vergroten en uit te breiden met een restaurant en hotel, is besloten om de nieuwe zeewering, die toch nodig was, óm het nieuwe complex te leggen. De gemeente zag daarbij de kans om in het nieuwe complex een multifunctionele evenementenruimte op te nemen, een ruimte die zowel voor zakelijke events geschikt zou zijn als voor bijeenkomsten voor de lokale gemeenschap.

In de Europese aanbesteding voor het project stelden DELVA, ZJA en OZ voor om de nieuwe zeewering en de uitbreiding van het casino samen te pakken in een integraal ontwerp en bijna al het programma onder een nieuwe duin te leggen en alleen het hotel er bovenuit te laten steken. Met dit integrale plan won het team de aanbesteding. Nog geen vier jaar later heeft het complex zijn deuren geopend voor het publiek. De burgemeester van Middelkerke, die gekozen is, wilde het project binnen zijn termijn van zes jaar realiseren. Dat is gelukt.

In haar onderzoek ‘Rijkere Dijken’ presenteerde DELVA al in 2008 zeven strategieën om noodzakelijke dijkverzwaringen te combineren met het oplossen van andere ruimtelijke opgaven. In de strategie ‘holle dijk’ stelde het bureau voor om de dijkverzwaring te combineren met de huisvesting van programma’s. Dat bleek hier de winnende strategie.

“Bij Silt Middelkerke is alles in samenhang ontworpen: de nieuwe zeedijk, het uitgebreide casino, de evenementenruimte en het restaurant ernaast, het duinlandschap eroverheen, waar het hotel dan weer op staat…”, vertelt landschapsarchitect Steven Delva trots. “Die verwevenheid is uniek. De verschillende overheden hebben samengewerkt om dat mogelijk te maken.”

“Het duinlandschap, dat we over het meeste programma hebben getrokken, werkt zo goed omdat we alle logistiek ondergronds hebben kunnen leggen en omdat de openbare ruimte van het Epernayplein erover doorloopt”, stelt architect-partner Reinald Top van ZJA. “In de ondergrondse parkeergarage worden niet alleen auto’s geparkeerd; ook het laden en lossen vindt daar plaats. Daardoor is er geen enkele belemmering om het evenementengebouw binnen te wandelen of het duinlandschap te beklimmen. De openbare ruimte loopt vanaf het Epernayplein, in het hart van Middelkerke, in één beweging over het complex richting het strand.”

Het project is in opdracht van gemeente Middelkerke gerealiseerd door bouwteam Nautilus onder leiding van ontwikkelaar Debuild met als hoofdontwerpers ZJA en DELVA, in samenwerking met OZ (casino en hotelontwerp) en Bureau Bouwtechniek (uitvoerend architect). De betrokken aannemers waren Furnibo en Democo. “Dat het project tijdens de coronacrisis is ontworpen, heeft misschien wel in ons voordeel gewerkt”, denkt Top. “Via Teams hadden we soms wel vijf keer per dag overleg. Die bijzonder nauwe samenwerking heeft een uitzonderlijk integraal ontwerp opgeleverd.”

Nieuw duinlandschap

Waar we in Nederland een kustlijn van meer dan 500 km hebben, heeft België een kustlijn van maar 65 km. Is het om die reden dat het er bij de kust zo dringen is, dat de kust er zo verstedelijkt is? Hoe het ook zij, zelfs in een kleine badplaats als Middelkerke is een hoogstedelijke wand langs het strand gebouwd. Van het oorspronkelijke duinlandschap was daarbij binnen het dorp eigenlijk niets meer te zien, legt Delva uit. Er was de boulevard en het strand, meer niet.

“Met dit project hebben we ‘de muur van België’ zijn duinen teruggegeven”, vertelt Delva trots. Het nieuwe casino, de evenementenruimte en het restaurant liggen onder een nieuw duinlandschap met duinen vol helmgras. Daarbij kreeg het bureau de kans dit landschap ook door te trekken over het plein voor het complex, zodat de duinen tot midden in de badplaats reiken. “Zoals het vroeger ook was.”

Het mooiste is dat het nieuwe duinlandschap, dat over het casino, restaurant en evenementenruimte heen is gedrapeerd, openbaar toegankelijk is. Vanaf het vlakke landschap van het strand, en de boulevard erachter, kun je nu een flinke duin beklimmen en vanaf daar het landschap en het leven aan het strand vanuit een ander perspectief ervaren. Dat werkt ontzettend goed. “Dit wordt dé hotspot van Middelkerke”, daar is Delva van overtuigd.

Om de kust hier beter te beschermen moest de zeewering versterkt worden. Die nieuwe zeewering ligt strak rond het complex, maar loopt aan weerszijden van het project ook verder langs de kust, 15 km de ene kant op en 10 km de andere kant op. Het duinlandschap dat over het nieuwe complex is gelegd, wordt in die nieuwe kustverdediging doorgezet. “Naar het voorbeeld van dit project zal die hele nieuwe zeewering zich tonen als een duinenrij met helmgras.”

“In dit project komt alles samen”, stelt Delva: “Het grotere casino met restaurant en hotel betekent een versterking van de lokale economie, tegelijkertijd is de zeewering robuuster geworden, heeft de badplaats een nieuwe evenementenruimte erbij gekregen, is er een interessante nieuwe openbare ruimte bovenop het duinlandschap gekomen, en dan heeft de ecologie ook nog een impuls gekregen.” Een betere illustratie van de kracht van integraal ontwerpen en de verbindende rol die landschapsontwerp daarin kan spelen kan hij bijna niet bedenken.

“De skyline van de moderne stad wordt bepaald door wolkenkrabbers, door ‘skycrapers’. Hier hebben we als ontwerpteam gezocht naar een ‘landscraper’, een integratie van een landschap met programma”, gaat Delva verder. “Het zo vertrouwde duinlandschap hebben we ingezet om op een zo vanzelfsprekende mogelijke manier alle gestelde opgaven te integreren. Zo gaat de aandacht van bewoners en bezoekers weer uit naar waar het hier aan de kust om gaat: het uitzicht, de zee, de luchten en de duinen.”

“De aantrekkelijkheid van dit nieuwe duinlandschap, en het programma eronder, zal het stedelijk leven in Middelkerke een impuls geven en zal bijvoorbeeld ook de lokale middenstand ondersteunen”, voegt Top eraan toe. “Het duinlandschap hebben we naar de zijkanten toe zo compact mogelijk gehouden, om vanaf het Epernayplein diagonaal goed zicht te houden op de zee.”

Het ontwerp van het duinlandschap zelf heeft Delva bewust zo eenvoudig mogelijk gehouden. Er wordt gebruikgemaakt van lokaal helmgras en zand. Dat is gecombineerd met zandkleurige betonstenen. Bij de optreden van de trappen en de verschillende randen is dit beton puur gehouden, in de rest van de bestrating hebben de betonstenen een toeslag gekregen. Dit soort bestrating komt veel in deze omgeving voor, legt hij uit. Dat eenvoudige materialenpalet is gecombineerd met slingerende banken met houten zittingen naar eigen ontwerp. “Van mijn leermeester Michael van Gessel heb ik geleerd dat je je in een landschapsontwerp het beste kunt beperken tot niet meer dan drie materialen. Dat hebben we hier ook gedaan. In de relevantie van het ontwerp zit wat mij betreft ook zijn schoonheid.”

Onder het duinlandschap

Het hotel, dat op het nieuwe duinlandschap is gerealiseerd, markeert de plek ónder het duinlandschap van waaruit het casino, het restaurant en de evenementenruimte ontsloten worden. Vanaf het plein voor het complex betreed je een hoge hal die rond de betonnen kern van het hotel slingert. Als vervolg op de gebogen vorm van het hotel zelf, en om de ‘centrifugale kracht’ van de hal zelf te benadrukken, hellen alle kolommen en binnengevels in deze ruimte naar achteren. Daarmee is een interessante en dynamische ruimte gecreëerd.

Staand in de hal, met je rug naar de hoofdingang, kun je rechts naar het casino, rechtdoor naar de garderobe en dan links naar beneden naar de evenementenruimte, links naar het restaurant, naar boven voor het hotel, en naar beneden voor de parkeergarage. De verkeersstromen draaien hier om

elkaar heen, maar komen ook met elkaar in aanraking. Daarmee vormt de hal het brandpunt van het complex, van Silt Middelkerke.

“De verschillende programma’s die onder het duinlandschap zijn gelegd, hebben een verschillende behoefte aan daglicht. Het restaurant is de lichtste ruimte en ontvangt via twee lange glazen puien daglicht, plus een groot daklicht. Onder dat daklicht ligt een glazen vloer, zodat in de keuken ónder het restaurant ook daglicht valt”, vertelt projectarchitect Leo ten Wolde van ZJA.

“Bij de evenementenruimte is het daglicht wat meer gefilterd. Deze uiterst flexibele ruimte, die een vlakke vloer kan hebben maar ook een tribune, ontvangt van twee zijden daglicht. Vanaf de mezzanine heeft de bezoeker uitzicht op zee. Ook zijn er verschillende doorkijkjes naar het restaurant en de foyer. Indien gewenst is het daglicht in de hele ruimte met gordijnen ook eenvoudig buiten te sluiten”, voegt Ten Wolde eraan toe.

Het casino had het minst behoefte aan daglicht. De grote ruimte hiervoor ligt dan ook bijna geheel onder een duinlandschap. Toch opent ook deze ruimte zich richting het strand en de zee erachter met een lange, glazen pui.

De interieurs van het restaurant en het casino zijn door gespecialiseerde bureaus ontworpen, net als het interieur van het hotel.

Complexe geometrie

“In ons concept voor het complex liepen landschap en architectuur in elkaar over”, vertelt Ten Wolde. “De gebogen lijnen van het landschap gaan verder in de gebogen lijnen van het gebouw. Zo vertelt Silt Middelkerke een coherent verhaal.”

Om de complexe geometrie van het project te beheersen heeft ZJA het parametrisch ontworpen in Rhino en Grashopper. “Daarbij hebben we ons 3D-model gekoppeld aan Enscape, zodat we er met de burgemeester en alle stakeholders doorheen konden bewegen. Dat werkte ontzettend goed. Want als architecten mogen we niet vergeten dat veel mensen niet zo geoefend zijn in het beoordelen van plattegronden en doorsneden.”

De betonnen constructie van het gebouw is op de bekende, handmatige manier in het werk gestort. “De aannemer heeft dat heel netjes gedaan.” De rondom lopende luifels en het houten diagrid zijn computergestuurd geproduceerd. De luifels hebben een keramische afwerking gekregen. “Dat zijn eigenlijk hele grote tegels.” En het houten diagrid is uitgevoerd in Accoya. Beide materialen kunnen het zilte klimaat aan de kust goed doorstaan.

Aan het eind van het proces is ZJA gevraagd om de productietekeningen te maken voor de koppelstukken tussen het betonnen casco van het hotel en het houten diagrid daaromheen. Daarvoor is de gerealiseerde betonnen constructie eerst opgemeten, waarop de exacte maat van de koppelstukken bepaald kon worden. “Want betonbouw kent nu eenmaal andere toleranties dan houtbouw en staalbouw.”

Het hotel

Op het eerste gezicht zou je het niet zeggen, maar het hotel heeft een ovale plattegrond. “Vanuit de appartementen is er zo beter zicht op de zee. Ook konden we zo windhinder op het plein voor het complex voorkomen”, legt Ten Wolde uit. “Zelf vind ik een ovale vorm ook mooier dan een ronde vorm, die toch erg star is.”

“Van de ovale plattegrond hebben we zeg maar een kwart ontworpen. Vanaf daar spiegelt alles zich. Maar in de uitvoering is het wel opletten, elk element heeft zijn specifieke plek.”

Het hotel is feitelijk een recht gebouw, qua binnenruimte is iedere verdieping exact hetzelfde. Wat verschilt is de diepte van de rondom lopende balkons; die balkons worden iedere verdieping iets dieper.

De hotelkamers openen zich naar de balkons met brede glazen puien. Het houten diagrid dat om de balkons heen gemonteerd is, zorgt daarbij voor een prettige omkadering van de balkons ten opzichte van de openbare ruimte. Vanuit de openbare ruimte domineren de diagonale houten lijnen en vallen de verschillende balkons minder op. In zijn effect heeft het wel iets van een eigentijdse peristyle.

Zeewering

De zeedijk bestaat uit een met zware stenen belegd dijklichaam met een betonnen bovenrand. Bij een zware noordwesterstorm kan de zee tot aan de zeedijk komen en kunnen golven over de betonnen rand slaan. Daarom zijn er in de betonnen rand openingen gemaakt; daardoor kan het zeewater terugvloeien.

Bovenop de dijk zijn in een tweede lijn nog betonnen schermen geplaatst. Om van de dijk bij het complex te komen, of andersom, beweeg je tussen de schermen door. Het hoogteverschil tussen de dijk en het gebouw wordt daarbij overbrugd met hellingbanen en trappen.

In de loop van het ontwerpproces bleek dat de zeedijk nog 50 cm hoger moest worden. Daarop is het complex erachter ook 50 cm hoger gelegd.

“De zeewering is bestand tegen een storm die maar eens in de 1000 jaar voorkomt. Zo wordt dat omschreven”, vertelt Delva. “De zeewering kan extreme stormen, met uitzonderlijk hoge golven en een waterstand van meer dan twee meter boven het huidige hoogwaterpeil trotseren. Met deze dijkverzwaring is Middelkerke nu de best beschermde plek langs de Belgische kust.”

Parkeergarage en waterplein

Om de bezoekers aan het casino, het restaurant, de evenementenruimte en het hotel ruim voldoende parkeergelegenheid te bieden, is in een strook voor het complex een ondergrondse parkeergarage gerealiseerd. Het laden en lossen voor het complex is hierin ook opgenomen. Om het de openbare ruimte voor het complex helemaal vrij te houden van autoverkeer zijn de ingang en de uitgang van de parkeergarage in omliggende straten gelegd. Die ingang en uitgang hebben fraaie overkappingen gekregen waarin het motief van het diagrid terugkomt, hier alleen in staal.

Onder het Epernayplein voor het complex lag al een private parkeergarage. Deze viel buiten de opdracht. De nieuwe parkeergarage ligt dus tussen die bestaande parkeergarage en het nieuwe complex. Op eigen initiatief heeft het ontwerpteam de inrichting van het plein wel bij de opgave getrokken.

Middelkerke is ooit ontstaan op een drooggevallen zandplaat, waarop zich vervolgens duinen vormden. “Het lag oorspronkelijk op een eiland, waarbij het dorp van het vasteland gescheiden was door een brede geul”, vertelt Delva. “In het ontwerp van het plein hebben we die historie beleefbaar gemaakt met fonteinen van waaruit water over het plein wegvloeit richting het strand.”

Bij zo’n vrolijk element als het water dat over het plein wegvloeit is de techniek van de zeewering ver weg. En dat is waar het ‘t ontwerpteam ook om ging: een integraal ontwerp dat alle opgaven hier zou oplossen en zo voor bewoners en bezoekers uiteindelijk gewoon een geweldig duinlandschap zou vormen.

In het openingsweekend hebben meer dan 25.000 mensen Silt Middelkerke bezocht.